Co to jest weksel?

Weksel jest jednym z rodzajów papierów wartościowych. Reguluje go ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe.

Historia powstania tejże ustawy wiąże się z trzema konwencjami genewskimi z 1930 roku. Samo prawo wekslowe zostało już natomiast ujednolicone w XVIII wieku. Początek istnienia samego weksla datuje się aż na XII wiek, gdzie to po raz pierwszy pojawił się w średniowiecznych Włoszech jako dokument kredytowy.

Weksel dawniej i dziś

Sama nazwa weksel pochodzi od niemieckiego słowa „wechsel” oznaczającego zamianę, przestawienie. Dlaczego? Wykorzystywali go przede wszystkim kupcy praktykujący handel poza granicami swego państwa. Wówczas, aby dokonać zakupu, jedyną możliwością było zapłacenie walutą, która obowiązywała na danym obszarze. W erze absolutnego braku kantorów praktycznie na każdym rogu, nie wspominając już o kartach płatniczych, uzyskanie konkretnej ilości gotówki było dość kłopotliwe. Dlatego też ówcześni „bankierzy” w zamian za gotówkę gwarantowali wydanie dokumentów, które to z kolei upoważniały jego wydawcę do wypłacenia równoważnej ilości banknotów w żądanej walucie w dowolnym miejscu.

W ten sposób powstał najprostszy weksel własny zamiejscowy. Korzystanie z niego generowało jednak ryzyko przewożenia dużej ilości kwoty z jednego miejsca do drugiego. W związku z tym, powstała nieco inna forma weksla, uderzająco przypominająca weksel trasowany (nie bez powodu forma ta była określana jako pierwowzór tegoż weksla trasowanego), później ostatecznie zdominowany przez weksel zwykły.

Sposób korzystania z weksla trasowanego polegał na podaniu kupcowi tzw. listu (oryginalna nazwa listu to „trata” – stąd właśnie wywodzi się określenie weksla trasowanego) w zamian za gotówkę. List ten był kierowany do danego bankiera (albo filii), który to zobowiązany był z tego tytułu wypłacić kupcowi konkretną ilość pieniędzy w danej walucie. To zapoczątkowało autonomię bankierów do obrotu wekslami. W wyniku ewolucji tego obrotu powstały również współcześnie funkcjonujące giełdy papierów wartościowych.

Weksel w polskim prawie

Po przedstawieniu pokrótce początków historii weksla, warto powrócić jednak do współczesności. W polskim prawie weksel występuje w dwóch pierwotnych formach: trasowanej i własnej. Każdy weksel powinien mieć formę pisemną. Weksel trasowany wskazuje na to, że obowiązanym do zapłaty jest trasat, czyli osoba inna, niż ta, która weksel podpisuje. Z kolei weksel własny oznacza, w przeciwieństwie do weksla trasowanego, że osobą zobowiązaną do zapłaty jest ta sama osoba, która go podpisała.

Weksel trasowany

Zgodnie z art. 1 ustawy – Prawo wekslowe, w skład weksla trasowanego wchodzą:

• nazwa „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
• polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
• nazwisko osoby, która ma zapłacić;
• termin płatności;
• miejsce płatności;
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia;
• podpis wystawcy.

Weksel własny

Natomiast weksel własny, w związku z art. 101 ustawy – Prawo wekslowe zawiera:

• nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
• przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
• termin płatności;
• miejsce płatności;
• nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
• oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu;
• podpis wystawcy wekslu.

Powyższe zestawienie wskazuje na zasadnicze różnice między dwoma typami weksla, bowiem weksel własny różni się od trasowanego tym, iż (przede wszystkim) brak w nim trasata, a zamiast bezwarunkowego polecenia zawiera on bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty przez wystawcę. W sytuacji, gdy nie oznaczono terminu płatności weksla, w obydwóch przypadkach domniemywa się płatność za okazaniem.

Weksel in blanco

Weksel wykorzystuje się powszechnie jako łatwą i tanią formę zabezpieczenia pożyczek i kredytów. Mówiąc konkretniej, wykorzystuje się go do zabezpieczenia wierzytelności oraz ewentualnych roszczeń o naprawienie szkody lub roszczeń o zwrot udzielonego kredytu.

Tutaj warto wspomnieć o wekslu in blanco – bez wątpienia najpopularniejszym. Charakteryzuje się tym, że nie musi on posiadać wszystkich elementów enumeratywnie wymienionych w art. 1 oraz 101 ustawy – Prawo wekslowe, gdyż zamiarem stron jest jego późniejsze uzupełnienie w stosunku do zobowiązania, które na być przedmiotem zabezpieczenia, a jego głównym celem jest zabezpieczenie wykonania tegoż zobowiązania przed ewentualnymi szkodami wywołanymi przez dłużnika. Upoważnienie do wypełnienia weksla stanowi element porozumienia osoby wręczającej weksel in blanco i jego odbiorcy. Jeżeli oświadczenie (tzw. indos czyli oświadczenie na wekslu) osoby wręczającej weksel in blanco ma formę pisemną, swoiste porozumienie między stronami nazywane jest deklaracją wekslową.

Indos

Indos wskazuje na charakter weksla, jako weksla na zlecenie. Jest on zbywalny dzięki indosowi. Zbywcą takiego weksla jest indosant, a nabywcą indosatariusz. Zgodnie z art. 13 ustawy – Prawo wekslowe, indos powinien być napisany na wekslu lub na złączonej z nim karcie dodatkowej (przedłużku) i podpisany przez indosanta. Indos może nie wymieniać indosatariusza lub może ograniczać się tylko do podpisu indosanta (indos in blanco). Indos jest ważny wówczas tylko, jeżeli został napisany na odwrotnej stronie weksla lub na przedłużku.

Skutki indosu regulują następujące artykuły ustawy – Prawo wekslowe:

• 14 (przeniesienie wszystkich praw z weksla),
• 15 (odpowiedzialność w braku przeciwnego zastrzeżenia za przyjęcie i za zapłatę weksla),
• 17 (niemożność użycia zarzutów dłużnika opartym na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi),
• 40 (zwolnienie z płatności w przypadku zapłaty w terminie).

Jednakże weksel może być również imiennym po ówczesnym zawarciu stosownej klauzuli.
W następstwie wypełnienia weksla in blanco zgodnie (oczywiście z zamiarem jego uzupełnienia zawartego w deklaracji) powstaje zobowiązanie wekslowe osoby podpisanej na wekslu. Bardzo ważna uwaga: podpis na przedniej stronie weksla jakiejkolwiek osoby poza wystawcą weksla uważany jest za poręczenie.

Poręczenie wekslowe

Zgodnie z art. 30 ustawy – Prawo wekslowe, poręczenie określane jest jako awal. Odpowiedzialność ta dotyczy całości sumy wekslowej lub jej części. Istotne jest to, że do poręczenia wekslowego zastosowania nie ma art. 876 i następne KC odnoszący się do poręczenia.

Poręczyciela określa się jako awalistę, natomiast osobę, której poręczenie dotyczy – awalata. Na poręczycielu wekslowym ciąży taka sama odpowiedzialność za zobowiązanie jak na tym, za kogo poręczył. Jakikolwiek błąd nie jest możliwy do korekty. Popełnienie go wiąże się z bardzo dużą odpowiedzialnością, gdyż poręczyciel wekslowy nie może jakkolwiek odwołać poręczenia.

Ogólną zasadę odpowiedzialności reguluje art. 47 ustawy – Prawo wekslowe, który stanowi o odpowiedzialności solidarnej tych, którzy złożyli swój podpis na wekslu. Odpowiedzialność ta odnosi się co najmniej do zapłaty. W przypadku indosanta istnieje możliwość wyłączenia owej odpowiedzialności na podstawie art. 15 ustawy – Prawo wekslowe. Prawo wekslowe definiuje taką instytucję jak regres wtórny. Dotyczy ona prawa do żądania od swoich poprzedników zapłaty sumy regresowej przez tę osobę, która wykupiła weksel.

Przedawnienie roszczeń związanych z wekslem wynosi 3 lata. W przypadku sporów na podstawie weksla, właściwość miejscowa sądu odnosi się do miejsca jego płatności.