Ustanowienie służebności przesyłu
Czy służebność przesyłu obejmuje tylko pas, na którym posadowione są słupy elektroenergetyczne? Co należy brać pod uwagę ustalając wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności? Na te pytania odpowiedział Sąd Najwyższy.
W przedmiotowej sprawie SN pochylił się nad odpowiedzią dotyczącą zapytań:
- „Czy zakres obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu polegającą na posadowieniu na niej urządzeń elektroenergetycznych obejmuje tylko pas eksploatacyjny, niezbędny przedsiębiorstwu przesyłowemu do właściwego korzystania z urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej, czy też do zakresu obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu zalicza się pas ochronny linii, w tym także wskazany w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ?
- Czy ustalając odpowiednie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej urządzeń elektroenergetycznych należy brać pod uwagę ograniczenia właściciela obciążonej nieruchomości w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad nią w obszarze objętym pasem ochronnym wskazanym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ?”
Stan faktyczny
Wnioskodawca wniósł o ustanowienie na jego rzecz służebności przesyłu w celu obsługi linii energetycznej wysokiego napięcia znajdujących się na nieruchomościach należących do uczestników oraz wstępu na te nieruchomości przez pracowników przedsiębiorcy będącego właścicielem budynku i urządzeń, a także wszystkie podmioty i osoby, którymi ten przedsiębiorca się posługuje w związku z prowadzoną działalnością wraz z koniecznym sprzętem w celu wykonywania czynności technicznych związanych z eksploatacją, modernizacją, naprawą, konserwacją, remontami i przebudową budynku i urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 12.000 zł. Ponadto wniósł o ustanowienie na nieruchomości uczestników pasa służebności, o szerokości odpowiednio 15 m licząc od osi linii dla linii 110 kV wysokiego napięcia, posadowionych na nieruchomościach uczestników zgodnie z opinią biegłego geodety.
Uczestnicy w odpowiedzi na wniosek wnieśli o ustanowienie na rzecz wnioskodawcy służebności przesyłu na okres nie dłuższy niż 20 lat za wynagrodzeniem rocznym, płatnym przez cały okres trwania służebności, z góry do dnia 10 stycznia każdego roku w kwocie 33.508,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia w płatności którejkolwiek z wpłat.
Sąd Rejonowy ustanowił na rzecz wnioskodawcy na nieruchomościach służebność przesyłu. Polegała ona na korzystaniu przez wnioskodawcę z usytuowanych na wskazanych wyżej działkach linii energetycznych wysokiego napięcia i urządzeń o przebiegu i obszarze przedstawionym na projektach obszarów służebności przesyłu, sporządzonych przez biegłego geodetę, stanowiących integralną część orzeczenia, w celu obsługi wskazanych linii, w tym możliwości wstępu na te działki wraz z koniecznym sprzętem w celu wykonywania czynności technicznych związanych z eksploatacją, modernizacją, naprawą, konserwacją, remontami i przebudową linii, budynku i urządzeń zgodnie z ich przeznaczeniem. Zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestników kwotę 167.376 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.
Apelacja wnioskodawcy
Powyższe postanowienie zaskarżył apelacją wnioskodawca.
Rozpoznając apelację wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego, Sąd II instancji dostrzegł różnice w opiniach tego samego biegłego, wydanych w sprawie. Opinie dotyczyły tych samych nieruchomości. W opinii z marca 2011 r. biegły odmiennie określił obszar stref ochronnych i szerokość pasa służebności przesyłu, mimo że działki położone są w terenie, dla którego nadal brak jest sporządzonego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i co do nich stan faktyczny i prawny się nie zmienił. Natomiast działka uległa podziałowi i sieć elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110 kV, która przebiegała przez nią, przebiega obecnie przez działki uczestników.
Działki położone są w terenie, dla którego sporządzony jest obowiązujący miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu. Zgodnie z tym planem działka przeznaczona jest pod drogę wewnętrzną. Natomiast działka druga przeznaczona jest w części pod zabudowę mieszkalno-usługową. W części natomiast stanowi tereny zieleni oraz bardzo mały fragment działki przeznaczony jest pod pas technologiczny. Sieć wysokiego napięcia 110 kV na działce znajduje się na obszarze stanowiącym pas zieleni trawiastej będącym strefą bezpieczeństwa od linii elektroenergetycznej WN 110 kV.
Aby wyjaśnić rozbieżności w obu opiniach biegłego, odnoszących się do tych samych nieruchomości, Sąd II instancji dopuścił dowód z ustnej uzupełniającej opinii biegłego. W opinii tej biegły wyjaśnił skąd wzięły się różnice w obliczeniu obszarów służebności przesyłu. Nie zostały jednak usunięte wątpliwości Sądu II instancji, jakie powstały przy rozpoznaniu apelacji.
Stosownie do treści art. 305(1) kc nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).
Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego
Analizując orzecznictwo Sądu Najwyższego zauważyć można szereg orzeczeń odnoszących się do obszaru strefy kontrolowanej i zakresu obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu, jednakże dotyczących gazociągów. I tak przykładowo w wyroku z 14.11.2013 r. (II CSK 69/13) Sąd Najwyższy stwierdził, że posiadanie nieruchomości w zakresie służebności przesyłu gazu przez przedsiębiorcę korzystającego z tej nieruchomości bez tytułu prawnego obejmuje także strefę ochronną, przewidzianą w przepisach normujących warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe. W uchwale z 11.12.2015 r. (III CZP 88/15) Sąd Najwyższy przyjął, że obszar strefy kontrolowanej określonej w § 10 w związku z § 110 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe i ich usytuowanie oraz w załączniku nr 2 do tego rozporządzenia nie pokrywa się z zakresem obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu (art. 305(1) kc), ustanowioną dla gazociągu wybudowanego przed dniem 12 grudnia 2001 r.
Natomiast w postanowieniu z 20.04.2017 r. (II CSK 505/16) Sąd Najwyższy stwierdził, że strefa kontrolowana nie powstaje z mocy ustawy. Jest tworzona przez organy lub podmioty ustanawiające władztwo prawne do korzystania z gazociągu. Jeżeli władztwo takie wynika z decyzji wywłaszczeniowej (art. 124 u.g.n.), podstawą prawną (źródłem) strefy kontrolowanej jest ta decyzja, a nie rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać sieci gazowe oraz ich usytuowanie. Na mocy właśnie tej decyzji dochodzi do wyznaczenia nie tylko szlaku przesyłowego, na którym znajduje się gazociąg. Ale także strefy kontrolowanej, której potrzeba wyznaczenia wynika z rozporządzeniu z 2013 r. Podobnie jest w przypadku ustanowienia służebności przesyłu umową albo orzeczeniem sądu. W obydwu przypadkach przy wyznaczaniu szlaku przesyłowego trzeba brać pod uwagę nakaz wyznaczenia także strefy kontrolowanej.
Wątpliwości Sądu Najwyższego
Orzecznictwo powyższe dotyczy stref kontrolowanych i obszarów służebności przesyłu ustanawianych dla gazociągów. W odniesieniu natomiast do służebności przesyłu linii elektroenergetycznych, z uwagi na brak przepisów normatywnych, które ściśle regulowałyby tę materię, zachodzą wątpliwości co do tego, czy służebność przesyłu obejmuje tylko pas eksploatacyjny niezbędny przedsiębiorcy przesyłowemu do prawidłowej obsługi linii elektroenergetycznej i jej urządzeń, czy też obejmuje ona szerszy pas związany z ograniczeniami właściciela nieruchomości obciążonej w korzystaniu z nieruchomości, a także uwzględniający oddziaływanie urządzeń przesyłowych na ludzi i środowisko.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 18 maja 2016 r. V CSK 531/15 wyraził pogląd, że ustawodawca w art. 3051 kc postrzega służebność przesyłu jako służebność czynną. Uprawnieniu przedsiębiorcy do podejmowania określonych działań odpowiada obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej ich znoszenia. „….Wiąże się to także z ograniczeniami właściciela nieruchomości obciążonej co do sposobu korzystania z nieruchomości i takiego jej zagospodarowania, by przedsiębiorca miał zagwarantowana stałą możliwość dostępu do swoich urządzeń w celu usunięcia awarii, konserwacji, demontażu, wymiany itp. Z istoty służebności przesyłu nie wynikają jednak innego rodzaju ograniczenia właściciela nieruchomości obciążonej w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad nią. W szczególności takie, które odpowiadałyby przewidzianemu w art. 285 § 1 kc pozbawieniu możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań. ….Powierzchnia nieruchomości zajęta pod służebność powinna odpowiadać warunkom eksploatacji sieci przyjętym w przedsiębiorstwie będącym właścicielem urządzeń przesyłowych.”
Opinia biegłego
Biegły w swojej opinii określił pas służebności znacznie szerzej. Uwzględnił bowiem tzw. strefę ochronną. Uczynił to z uwagi na zasady bezpieczeństwa w zakresie ochrony ludzi i środowiska przed oddziaływaniem pola elektromagnetycznego. Tak szeroką strefę ograniczonego użytkowania określają także przedsiębiorcy przesyłowi na etapie sporządzania planów zagospodarowania przestrzennego. Stąd też rodzi się wątpliwość, czy zakres służebności przesyłu powinien być ograniczony wyłącznie do pasa niezbędnego do obsługi napowietrznych linii energetycznych, czy też do zakresu obciążenia nieruchomości służebnością przesyłu zalicza się pas ochronny linii. W tym także wskazany w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ocena prawna jawi się bowiem bardziej złożona w sytuacji, gdy obciążona służebnością przesyłu nieruchomość objęta jest uchwalonym przez gminę planem zagospodarowania przestrzennego, a w etapie poprzedzającym jego uchwalenie uczestniczył przedsiębiorca przesyłowy składając swoje propozycje co do stref oddziaływania linii elektroenergetycznych.
Przedstawione przez SO zagadnienie prawne, mimo że ma swoje źródło w treści opinii biegłego, nie sprowadza się do oceny tej opinii. Ma na celu rozstrzygnięcie wątpliwości co do szerokości pasa służebności przesyłu. Istnieje bowiem odmienny nurt w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Dotyczy on co prawda ustanowienia służebności przesyłu gazu. Zgodnie z nim przedmiotem obciążenia służebnością jest także grunt, na który rozciąga się strefa kontrolowana.
Wynagrodzenie za ustanowienie służebności
Z ustanowieniem służebności przesyłu wiąże się odpowiednie wynagrodzenie. Powinno ono uwzględniać uszczerbek będący następstwem ustanowienia służebności. Istotnym jest więc przesądzenie, czy ustalając wysokość tego wynagrodzenia należy brać pod uwagę ograniczenia właściciela obciążonej nieruchomości w jego uprawnieniach związanych ze sposobem wykonywania władztwa nad nią w obszarze objętym pasem ochronnym wskazanym w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W cyt. wyżej postanowieniu z 18 maja 2016 r. Sąd Najwyższy wypowiedział pogląd, że „miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego stanowi prawo miejscowe….; ograniczenia w korzystaniu z nieruchomości…. chociażby pozostające w związku z usytuowaniem na nieruchomości infrastruktury przesyłowej, ale wynikające z przepisu prawa, nie mogą być rekompensowane przez przedsiębiorcę przesyłowego. Przedsiębiorca przesyłowy uzyskuje cywilne prawo podmiotowe i za jego uzyskanie ma uiścić wynagrodzenie rekompensujące uszczerbki wynikłe z powstania tego prawa, a nie powstałe na skutek reglamentacji publicznoprawnej.”
Z kolei w uzasadnieniu postanowienia z 20 kwietnia 2017 r. II CSK 505/16 Sąd Najwyższy stwierdził, że „niepodobna podzielić poglądu skarżącego, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu w sprawie powinno zostać ustalone wyłącznie w oparciu o powierzchnię pasa służebności, z którego to skarżący faktycznie korzysta w celu eksploatacji gazociągu. Inaczej, że brak przesłanek prawnych do przyjęcia ograniczeń własności wynikających z strefy kontrolowanej przy ustaleniu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, jako części składowej tego wynagrodzenia.”
http://www.sn.pl/sprawy/SiteAssets/Lists/Zagadnienia_prawne/EditForm/III-CZP-0118_17_p.pdf