Wypadek przy pracy – pojęcie oraz tryb ustalania okoliczności i przyczyn

Czy każdy wypadek mający miejsce w zakładzie pracy jest wypadkiem przy pracy? Żeby nieszczęśliwe zdarzenie mogło zostać uznane za wypadek przy pracy, spełniony musi być szereg przesłanek. A jeśli już uzyskamy pewność, że miał miejsce wypadek przy pracy, czeka nas do wypełnienia szereg procedur. Jakich? O tym poniżej.

Wypadek przy pracy – definicja

Problematyka wypadków przy pracy jest zagadnieniem bardzo szerokim. Obejmuje swoim zakresem nie tylko prawo pracy, ale również prawo ubezpieczeń społecznych. Nie powinno zatem dziwić, że o tym pojęciu można przeczytać w wielu aktach prawnych, przede wszystkim w:

• kodeksie pracy,
• ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
• rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy,
• rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzania,
• ustawie o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Definicja wypadku przy pracy zawarta jest w art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z tym przepisem za wypadek przy pracy uznaje się zdarzenie, które jednocześnie spełnia następujące kryteria:

• jest nagłe,
• wywołane przyczyną zewnętrzną,
• powoduje uraz lub śmierć,
• pozostaje w związku z pracą.

Przeczytaj również:
Czy pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę z powodu choroby?

Przesłanka nagłości

Zdarzenie jest nagłe wtedy, gdy jest raptowne, nieprzewidywalne, nieoczekiwane. Ma tu znaczenie okres (czas) trwania przyczyny zewnętrznej powodującej to zdarzenie. Zgodnie z orzecznictwem (wyrok SN z dnia 30 czerwca 1999 roku, sygn. II UKN 24/99) warunek nagłości jest spełniony, jeśli czynnik oddziałujący na organizm człowieka trwa nie dłużej niż jedna dniówka robocza. Nagłość należy odnosić jedynie do czasu trwania zdarzenia. A więc czynnik zewnętrzny musi oddziaływać na pracownika krótko. Nie będzie zatem wypadkiem przy pracy na przykład ujawnienie po jakimś czasie skutków oddziaływania toksyn, z którymi pracownik miał styczność na stanowisku pracy. Będzie natomiast wypadkiem przy pracy poparzenie toksynami spowodowane np. ich rozlaniem. W tym pierwszym przypadku możemy mieć do czynienia z chorobą zawodową.

Przesłanka zewnętrznej przyczyny zdarzenia

Drugą przesłanką wypadku przy pracy jest zewnętrzna przyczyna zdarzenia. Zewnętrzna, czyli niepochodząca z organizmu człowieka dotkniętego zdarzeniem. Przyczyna ta musi wywołać bezpośredni skutek w postaci urazu lub śmierci pracownika. Źródłem urazu lub śmierci może być więcej niż jedna przyczyna zewnętrzna. W tym przypadku mamy do czynienia z przyczynami złożonymi. Przyczyny zewnętrzne mogą się łączyć z tymi występującymi w organizmie człowieka. Na przykład wystąpienie zawału, mimo że jego bezpośrednią przyczyną jest niewydolność krążenia występująca wewnątrz organizmu człowieka, może zostać uznane za wypadek przy pracy w sytuacji, gdy jego przyczyną było np. nadmierne przemęczenie. Należy jednak pamiętać o tym, że w przypadku przyczyn złożonych to czynnik zewnętrzny powinien mieć decydujące znaczenie dla uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy.

Przesłanka spowodowania śmierci lub urazu

Wypadek przy pracy musi ponadto doprowadzić do śmierci lub urazu. Pod pojęciem śmierci należy rozumieć śmierć biologiczną. Nie jest zatem śmiercią śmierć kliniczna. Pojęcie urazu należy interpretować rozszerzająco. Urazem będzie zatem uraz cielesny w postaci uszkodzenia tkanek lub narządów wskutek działania czynnika zewnętrznego. Musi on pozostawić niebudzące wątpliwości znaki na/lub w ciele pracownika. Kryteria te spełnia również uraz psychiczny. W tym przypadku jednak może być problem z udowodnieniem takiego wypadku.

Przesłanka pozostawania w związku z pracą

Ostatnią przesłanką jest związek wypadku z wykonywaną pracą. Zdarzenie musi zatem nastąpić:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Te trzy przesłanki nie muszą występować łącznie. Wystarczy zatem udowodnić, że nastąpiła przynajmniej jedna z nich.

Podział wypadków

Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych dzieli wypadki przy pracy ze względu na skutki na wypadek:

• śmiertelny – czyli taki, w wyniku którego doszło do śmierci w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku;
• ciężki – taki, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, tj. utrata słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała;
• zbiorowy – taki, któremu uległy przynajmniej dwie osoby.

Wypadek przy pracy – tryb ustalania okoliczności i przyczyn

Zgodnie z art. 234 Kodeksu pracy (dalej: "kp") w razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

Ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadku zajmuje się powołany w tym celu przez pracodawcę zespół powypadkowy. Powołanie zespołu powypadkowego odbywa się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W skład zespołu powypadkowego wchodzą pracownik służby bhp i społeczny inspektor pracy. Jeśli w zakładzie pracy nie działa służba bhp, w skład zespołu wchodzi pracownik, któremu zlecono wykonywanie zadań służby bhp, specjalista spoza zakładu pracy albo pracodawca. Natomiast jeśli brak jest społecznego inspektora pracy, w skład zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia z zakresu bhp.

Zespół powypadkowy ustala rzeczywiste przyczyny wypadku. Zadaniami zespołu powypadkowego jest:

• dokonanie oględzin miejsca zdarzenia, stanu technicznego urządzeń i maszyn;
• sporządzenie, jeśli jest taka konieczność, szkicu lub fotografii miejsca wypadku;
• przesłuchanie poszkodowanego i świadków zdarzenia;
• zebranie dowodów rzeczowych;
• zasięgnięcie opinii lekarza, ze szczególnym uwzględnieniem lekarza opiekującego się pracownikiem lub innych specjalistów;
• dokonanie kwalifikacji prawnej zdarzenia, jako wypadku według zasad określonych w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
• sporządzenie wniosków i określenie środków profilaktycznych.

Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Niezgłoszenie takiego wypadku zagrożone jest karą grzywny lub skierowaniem wniosku do sądu.

Protokół powypadkowy

Zespół ma 14 dni na przeprowadzenie wyżej wymienionych czynności. Po tym terminie zespół powypadkowy powinien przygotować protokół powypadkowy. Termin ten jest jednak jedynie terminem instrukcyjnym i może ulec przedłużeniu. W protokole powypadkowym należy podać przyczyny przedłużenia postępowania. Wnioski zespołu odmawiające uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy lub wskazujące na okoliczności wyłączające prawo pracownika do świadczeń wymagają szczegółowego uzasadnienia. Ponadto zespół powypadkowy musi poinformować pracownika o przysługujących mu prawach do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do treści protokołu powypadkowego.

Pracodawca zatwierdza przygotowany przez zespół protokół powypadkowy. Zanim jednak pracodawca zatwierdzi protokół, z jego treścią należy zapoznać poszkodowanego lub jego rodzinę (w przypadku wypadku ze skutkiem śmiertelnym). Wszelkie uwagi i zastrzeżenia dołącza się do treści protokołu. Po zatwierdzeniu protokół należy doręczyć poszkodowanemu lub jego rodzinie. Drugi egzemplarz wraz z jego załącznikami przechowuje się w zakładzie pracy przez 10 lat. Po zatwierdzeniu protokołu powypadkowego dotyczącego wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego przekazuje się go właściwemu inspektorowi pracy. Inspektor ma prawo do wniesienia zastrzeżeń do protokołu. Wniosek inspektora pracy o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku jest wiążący dla pracodawcy i zespołu powypadkowego.

Pracodawca ma również obowiązek prowadzenia rejestru wypadków przy pracy oraz powiadomienia Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego o wypadku przy pracy w formie tzw. statystycznej karty wypadku.