Czy każdy wypadek mający miejsce w zakładzie pracy jest wypadkiem przy pracy? Żeby nieszczęśliwe zdarzenie mogło zostać uznane za wypadek przy pracy, spełniony musi być szereg przesłanek. A jeśli już uzyskamy pewność, że miał miejsce wypadek przy pracy, czeka nas do wypełnienia szereg procedur. Jakich? O tym poniżej.
Problematyka wypadków przy pracy jest zagadnieniem bardzo szerokim. Obejmuje swoim zakresem nie tylko prawo pracy, ale również prawo ubezpieczeń społecznych. Nie powinno zatem dziwić, że o tym pojęciu można przeczytać w wielu aktach prawnych, przede wszystkim w:
Definicja wypadku przy pracy zawarta jest w art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Zgodnie z tym przepisem za wypadek przy pracy uznaje się zdarzenie, które jednocześnie spełnia następujące kryteria:
Przeczytaj również:
Czy pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę z powodu choroby?
Zdarzenie jest nagle wtedy, gdy jest raptowne, nieprzewidywalne, nieoczekiwane. Ma tu znaczenie okres (czas) trwania przyczyny zewnętrznej powodującej to zdarzenie. Zgodnie z orzecznictwem (wyrok SN z dnia 30 czerwca 1999 roku, sygn. II UKN 24/99) warunek nagłości jest spełniony, jeśli czynnik oddziałujący na organizm człowieka trwa nie dłużej niż jedna dniówka robocza. Nagłość należy odnosić jedynie do czasu trwania zdarzenia. A więc czynnik zewnętrzny musi oddziaływać na pracownika krótko. Nie będzie zatem wypadkiem przy pracy na przykład ujawnienie po jakimś czasie skutków oddziaływania toksyn, z którymi pracownik miał styczność na stanowisku pracy. Będzie natomiast wypadkiem przy pracy poparzenie toksynami spowodowane np. ich rozlaniem. W tym pierwszym przypadku możemy mieć do czynienia z chorobą zawodową.
Drugą przesłanką wypadku przy pracy jest zewnętrzna przyczyna zdarzenia. Zewnętrzna, czyli niepochodząca z organizmu człowieka dotkniętego zdarzeniem. Przyczyna ta musi wywołać bezpośredni skutek w postaci urazu lub śmierci pracownika. Źródłem urazu lub śmierci może być więcej niż jedna przyczyna zewnętrzna. W tym przypadku mamy do czynienia z przyczynami złożonymi. Przyczyny zewnętrzne mogą się łączyć z tymi występującymi w organizmie człowieka. Na przykład wystąpienie zawału, mimo że jego bezpośrednią przyczyną jest niewydolność krążenia występujące wewnątrz organizmu człowieka, może zostać uznane za wypadek przy pracy w sytuacji, gdy jego przyczyną było np. nadmierne przemęczenie. Należy jednak pamiętać o tym, że w przypadku przyczyn złożonych to czynnik zewnętrzny powinien mieć decydujące znaczenie dla uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy.
Wypadek przy pracy musi ponadto doprowadzić do śmierci lub urazu. Pod pojęciem śmierci należy rozumieć śmierć biologiczną. Nie jest zatem śmiercią śmierć kliniczna. Pojęcie urazu należy interpretować rozszerzająco. Urazem będzie zatem uraz cielesny w postaci uszkodzenia tkanek lub narządów wskutek działania czynnika zewnętrznego. Musi on pozostawić niebudzące wątpliwości znaki na lub w ciele pracownika. Kryteria te spełnia również uraz psychiczny. W tym przypadku jednak może być problem z udowodnieniem takiego wypadku.
Ostatnią przesłanką jest związek wypadku z wykonywaną pracą. Zdarzenie musi zatem nastąpić:
Te trzy przesłanki nie muszą występować łącznie. Wystarczy zatem udowodnić, że nastąpiła przynajmniej jedna z nich.
Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych dzieli wypadki przy pracy ze względu na skutki na wypadek:
Zgodnie z art. 234 kodeksu pracy (dalej: "kp") w razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadku zajmuje się powołany w tym celu przez pracodawcę zespół powypadkowy. Powołanie zespołu powypadkowego odbywa się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W skład zespołu powypadkowego wchodzą pracownik służby bhp i społeczny inspektor pracy. Jeśli w zakładzie pracy nie działa służba bhp, w skład zespołu wchodzi pracownik, któremu zlecono wykonywanie zadań służby bhp, specjalista spoza zakładu pracy albo pracodawca. Natomiast jeśli brak jest społecznego inspektora pracy, w skład zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia z zakresu bhp.
Zespół powypadkowy ustala rzeczywiste przyczyny wypadku. Zadaniami zespołu powypadkowego jest:
Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Niezgłoszenie takiego wypadku zagrożone jest karą grzywny lub skierowaniem wniosku do sądu.
Zespół ma 14 dni na przeprowadzenie wyżej wymienionych czynności. Po tym terminie zespół powypadkowy powinien przygotować protokół powypadkowy. Termin ten jest jednak jedynie terminem instrukcyjnym i może ulec przedłużeniu. W protokole powypadkowym należy podać przyczyny przedłużenia postępowania. Wnioski zespołu odmawiające uznania danego zdarzenia za wypadek przy pracy lub wskazujące na okoliczności wyłączające prawo pracownika do świadczeń wymagają szczegółowego uzasadnienia. Ponadto zespół powypadkowy musi poinformować pracownika o przysługujących mu prawach do zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do treści protokołu powypadkowego.
Pracodawca zatwierdza przygotowany przez zespół protokół powypadkowy. Zanim jednak pracodawca zatwierdzi protokół, z jego treścią należy zapoznać poszkodowanego lub jego rodzinę (w przypadku wypadku ze skutkiem śmiertelnym). Wszelkie uwagi i zastrzeżenia dołącza się do treści protokołu. Po zatwierdzeniu protokół należy doręczyć poszkodowanemu lub jego rodzinie. Drugi egzemplarz wraz z jego załącznikami przechowuje się w zakładzie pracy przez 10 lat. Po zatwierdzeniu protokołu powypadkowego dotyczącego wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego przekazuje się go właściwemu inspektorowi pracy. Inspektor ma prawo do wniesienia zastrzeżeń do protokołu. Wniosek inspektora pracy o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku jest wiążący dla pracodawcy i zespołu powypadkowego.
Pracodawca ma również obowiązek prowadzenia rejestru wypadków przy pracy oraz powiadomienia Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego o wypadku przy pracy w formie tzw. statystycznej karty wypadku.