Czym jest zatarcie skazania i kiedy do niego dochodzi?

Zgodnie z art. 106 ustawy Kodeks karny (dalej jako „k.k.”), z chwilą zatarcia skazania uważa się je za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych. Za niebyłe uważa się jednak nie tylko skazanie, lecz także samo popełnienie przestępstwa. Wprowadza to fikcję prawną, że do popełnienia przestępstwa w ogóle nie doszło. Nie oznacza to jednak, że samo zdarzenie w sensie historycznym nie zaistniało.

Istota zatarcia skazania

Zatarcie skazania jest pewną fikcją prawną. Oznacza ono, że skazanemu ponownie przysługuje status osoby niekaranej. Przyjmuje się bowiem, że skazanie jako zdarzenie historyczne nie miało w ogóle miejsca. Zatarcie skazania nie oznacza jednak anulowania treści wyroku, czyli jego wyeliminowania z mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego. Nie niweluje też całkowicie wszystkich skutków skazania. Skazany nie odzyskuje bowiem wszystkich utraconych praw np. urzędów, orderów czy też odznaczeń (postanowienie Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2011 r., sygn. SDI 32/10).

Zatarcie skazania – przesłanki

Artykuł 107 k.k. wyróżnia możliwość zatarcia skazania z mocy prawa oraz na podstawie postanowienia sądu (w wyniku wniosku skazanego). Zatarcie skazania z mocy prawa jest uzależnione od kumulatywnego wystąpienia dwóch przesłanek. Mowa o wykonaniu lub darowaniu kary albo o przedawnieniu jej wykonania i upływu określonego ustawowo czasu od tego momentu.

Zatarcie skazania z mocy prawa następuje:

• po upływie 6 miesięcy od zakończenia okresu próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary (art. 76 § 1 k.k.),
• w sytuacji, gdy w wyniku zmiany ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary (art. 4 § 4 k.k.),
• po upływie przewidzianego przez ustawę okresu od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (art. 107 § 1 oraz 3-6 k.k.),
• w przypadku zwolnienia skazanego żołnierza od kary pozbawienia wolności (art. 336 § 5 k.k.).

Zatarcie skazania – terminy

Terminy, których upływ skutkuje zatarciem skazania z mocy prawa, uzależnione są wyłącznie od rodzaju kary (ale już nie od jej wysokości), którą wymierzono skazanemu. I tak, zatarcie skazania z mocy prawa następuje po upływie:

• 10 lat – w razie skazania na karę pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3 k.k.), 25 lat pozbawienia wolności lub dożywotniego pozbawienia wolności (art. 107 § 1 i 3 k.k.),
• 3 lat – w razie skazania na karę ograniczenia wolności (art. 107 § 4 k.k.),
• roku – w razie skazania na karę grzywny (art. 107 § 4a k.k.), a także w razie odstąpienia od wymierzenia kary (art. 107 § 5 k.k.).

W sytuacji gdy rodzaj wymierzonej skazanemu kary w pierwotnym wyroku zmieniono aktem łaski Prezydenta RP, terminy zatarcia skazania liczy się dla kary określonej w postanowieniu o ułaskawieniu.

Przeczytaj również: Prawo łaski – jak wygląda procedura ułaskawienia?

Natomiast zatarcie skazania na wniosek skazanego uzależnione jest od kumulatywnego wystąpienia przesłanek w postaci wykonania lub darowania kary pozbawienia wolności nieprzekraczającej 3 lat albo przedawnienia jej wykonania i upływu co najmniej 5 lat od tego momentu. Istotnym elementem jest tu także wymóg przestrzegania w tym czasie przez skazanego porządku prawnego. W przeciwieństwie do instytucji zatarcia skazania z mocy prawa zatarcie skazania na wniosek ma charakter fakultatywny.

W przedmiocie zatarcia skazania orzeka sąd, który wydał wyrok skazujący w pierwszej instancji.

Wyłączenie zatarcia skazania

Zgodnie z art. 106a k.k. nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15. Warunki te muszą być spełnione kumulatywnie. Rozwiązanie przyjęte w tym przepisie budzi kontrowersje. Całkowity brak możliwości zatarcia skazania uznawany jest za niehumanitarny. W przypadku tym nie ma jednak przeszkód do tego, aby takie skazanie zostało zatarte w drodze łaski Prezydenta RP czy w ustawie amnestyjnej.

Oprócz wyjątku wymienionego w art. 106a k.k. także niektóre spośród środków karnych orzekanych dożywotnio (np. zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub działalności – por. art. 41 § 1a i 1b k.k.) wyłączają możliwość ich zatarcia.

Usuwanie informacji o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego

Zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym, w rejestrze tym gromadzi się dane m.in. o osobach prawomocnie skazanych za przestępstwa (w tym przestępstwa skarbowe), jak również tych, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne. Zatarcie skazania wprowadza fikcję prawną polegającą na tym, że skazanie uważa się za niebyłe. Skutkiem tego jest usunięcie wpisu o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego. Ma to na celu wyeliminowanie trwałego charakteru negatywnych następstw skazania. Wiąże się to z umożliwieniem sprawcy pełnej resocjalizacji i powrotu do funkcjonowania w społeczeństwie. Co istotne, zatarte skazanie nie może wywoływać żadnych konsekwencji prawnych ani ograniczać praw osoby, której dotyczy. Co więcej, osoba taka może informować, że nie była karana. Ponadto powinno nastąpić usunięcie wszystkich informacji o jej karalności z dokumentów, w których je zamieszczono.

Przeczytaj również: Kiedy sąd może zastosować warunkowe umorzenie postępowania?