Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym – czy możliwy jest ślub w więzieniu?

Spis treści
rozwiń spis treści

Europejski Trybunał Praw Człowieka wydał orzeczenie dotyczące kwestii: prawa do zawarcia małżeństwa; Prawa do wolności osobistej; Zawarcia małżeństwa przez pozbawionego wolności z osobą pokrzywdzoną w postępowaniu karnym, które toczy się przeciwko niemu.

Artykuł 12 Konwencji zapewnia podstawowe prawo mężczyzny i kobiety do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny. Wykonanie prawa do zawarcia małżeństwa rodzi skutki w wymiarze społecznym, osobistym oraz prawnym. Zarówno w zakresie proceduralnym, jak i w odniesieniu do jego treści,.prawo to jest przedmiotem regulacji prawa krajowego Układających się Państw,.lecz ograniczenia na tej podstawie wprowadzone, nie mogą ograniczać lub umniejszać tego prawa w taki sposób lub w takim zakresie,.iż sama istota tego prawa jest upośledzona. Jedną z poruszanych kwestii może być możliwość zawarcia małżeństwa w zakładzie karnym.

W konsekwencji, kwestia warunków zawarcia małżeństwa w prawie krajowym nie jest zupełnie pozostawiona w zakresie marginesu uznania Układających się Państw. Sprowadzałoby się to do stwierdzenia, iż wachlarz możliwości pozostawionych Układającemu.się Państwu obejmuje skuteczne ograniczenia każdego wykonywania prawa do zawarcia małżeństwa. Wskazany margines uznania nie może rozciągać się tak daleko.

Reguły formalne ograniczenia prawa do wstąpienia w związek małżeński a zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym

[…] Ograniczenia prawa do wstąpienia w związek małżeński ustanowione w systemach prawa krajowego mogą składać się z reguł formalnych,.dotyczących takich kwestii jak jawność i ważność małżeństwa. Mogą także obejmować przepisy materialnoprawne opierające się na powszechnie uznawanych przesłankach interesu publicznego, w szczególności dotyczących:

  • zdolności do zawarcia małżeństwa,
  • zgody,
  • zabronionego stopnia pokrewieństwa czy też
  • zapobiegania bigamii.

W kontekście prawa imigracyjnego i z uzasadnionych prawnie powodów, Państwa mogą być uprawnione do zapobiegania fikcyjnym małżeństwom, zawieranym jedynie w celu zapewnienia stronie przywilejów imigracyjnych. Jednakże, obowiązujące ustawy – które muszą także spełniać standardy dostępności i jasności wymagane przez Konwencję – nie mogą inaczej pozbawiać osoby lub kategorii osób pełnej zdolności do wykonywania prawa do zawarcia małżeństwa z wybranym przez siebie partnerem. Czy w takim razie możliwe jest zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym? 

Wniosek ten wspiera brzmienie art. 12 Konwencji. W przeciwieństwie do art. 8 Konwencji, który ustanawia prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, i z którym prawo „do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny” jest blisko związane, art. 12 nie przewiduje żadnych dopuszczalnych podstaw przeprowadzenia ingerencji ze strony Państwa, które mogą zostać nałożone na podstawie art. 8 ust. 2 „w przypadkach przewidzianych przez ustawę”, dla takich celów, jak, na przykład, „ochrona zdrowia i moralności” lub „ochrona praw i wolności innych osób”. W związku z tym, badając sprawę na podstawie art. 12, Trybunał nie będzie stosował kryteriów „konieczności” lub „pilnej potrzeby społecznej”, które są wykorzystywane w kontekście art. 8, lecz będzie musiał określić, czy, mając na względzie margines uznania Państwa, zaskarżona ingerencja nie była arbitralna lub nieproporcjonalna.

Wolność osobista a prawo do zawarcia małżeństwa – co prawo mówi o ślubie w więzieniu?

Wolność osobista nie jest warunkiem wstępnym wykonania prawa do zawarcia małżeństwa.

Osadzenie w zakładzie karnym pozbawia osobę wolności, a także – w sposób nieuchronny lub dorozumiany – niektórych praw i przywilejów cywilnych. Nie oznacza to, jednakże, iż osoby aresztowane nie mogą, lub mogą jedynie wyjątkowo wykonywać swoje prawo do zawarcia małżeństwa. […] Osoba pozbawiona wolności w dalszym ciągu korzysta z podstawowych praw i wolności, które nie są sprzeczne z istotą pozbawienia wolności, a każde dodatkowe ich ograniczenie powinno zostać uzasadnione przez organy władzy sądowej. Istnieje więc możliwość zawarcia małżeństwa w zakładzie karnym. Czy tylko w wyjątkowych przypadkach?

[…] Mimo, iż takie uzasadnienie opiera się na względach bezpieczeństwa, w szczególności na ochronie porządku i zapobiegania przestępstwom, które to względy nieuchronnie wynikają z okoliczności pozbawienia wolności, ponad wszelką wątpliwość osoby aresztowane nie tracą swego prawa gwarantowanego przez art. 12 jedynie ze względu na swój status. Nie ma także miejsca w systemie konwencyjnym, w którym tolerancja i otwartość zostały uznane za cechy charakteryzujące społeczeństwo demokratyczne, na automatyczną ingerencję w prawa osób pozbawionych wolności, włącznie z ich prawem do wstąpienia w związek małżeński z wybraną przez siebie osobą, w oparciu jedynie o argumenty dotyczące tego, co – w ocenie organów władzy – może być dopuszczalne lub może urazić opinię publiczną (por. pkt. 88-91 i 93 orzeczenia).

Wybór partnera do zawarcia małżeństwa a zawarcie małżeństwa w więzieniu

Nie ma powodu, dla którego sąd prowadzący postępowanie w sprawie karnej miałby dokonywać oceny – jak to miało miejsce w niniejszej sprawie – tego, czy jakość relacji stron miała taki charakter, by uzasadniać podjęcie przez nich decyzji o zawarciu małżeństwa, lub powodu, dla którego sąd taki miałby analizować i decydować o tym, jaki czas i miejsce są mniej lub bardziej odpowiednie dla zawarcia przez strony małżeństwa.

Wybór partnera i decyzja o zawarciu małżeństwa, czy to na wolności, czy w trakcie trwania aresztowania,. jest kwestią czysto prywatną i osobistą. Nie ma uniwersalnego i powszechnie uznanego wzorca dla dokonywania takiego wyboru lub podejmowania takiej decyzji. Na podstawie art. 12 Konwencji rolą organów władzy jest zapewnienie, iż prawo do zawarcia małżeństwa jest wykonywane „zgodnie z ustawami krajowymi” – które […] same muszą być zgodne z Konwencją – jednakże organom władzy nie wolno ingerować w decyzję osoby pozbawionej wolności w zakresie wstąpienia w związek małżeński z osobą przez siebie wybraną, zwłaszcza na tej podstawie, iż związek taki jest dla tychże organów nie do przyjęcia lub może obrażać opinię publiczną. Zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym nie może być zatem możliwością przyznawaną przez sąd, gdyż wpisuje się w kanon podstawowych wolności obywatelskich. 

Małżeństwo w więzieniu a prawo

Zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym

Nie trzeba przekonywać, iż areszty śledcze nie są ani przeznaczone do wstępowania w związek małżeński. Nie korzysta się też z nich z własnej woli i zwyczajowo w takim celu. W sytuacji, w której osoba tymczasowo aresztowana chce zawrzeć związek małżeński, kwestią, którą należy rozstrzygnąć, nie jest kwestia, czy zawarcie związku małżeńskiego w zakładzie karnym jest rozsądne, lecz należy rozwiązać praktyczne aspekty dotyczące momentu zawarcia takiego związku oraz niezbędne kwestie organizacyjne, które […] mogą być, i zazwyczaj będą, przedmiotem pewnych warunków określonych przez organy władzy. Innymi słowy, organy władzy nie mogą ograniczać prawa do zawarcia małżeństwa, chyba że zachodzą ważne względy wynikające z takich okoliczności, jak zagrożenie bezpieczeństwa zakładu karnego, czy zapobieganie przestępstwom i ochrona porządku.

W niniejszej sprawie brak jest wskazań, by takie okoliczności miały miejsce. Na żadnym etapie postępowania nie zakwestionowano też zdolności stron do zawarcia małżeństwa,.czy też spełnienia przez nie warunków do zawarcia małżeństwa, ustanowionych na mocy prawa polskiego. Głównym powodem, dla którego skarżącemu odmówiono pozwolenia na zawarcie związku małżeńskiego w zakładzie karnym było przekonanie sądu [prowadzącego sprawę karną przeciwko niemu], iż zawarcie tego związku małżeńskiego miałoby ujemne konsekwencje dla postępowania dowodowego przeciwko skarżącemu. To, jak uznał sąd [krajowy], była przeszkoda uzasadniająca nałożenie zakazu na prawo skarżącego do zawarcia małżeństwa w trakcie procesu, zakazu, który w rzeczywistości nie miał żadnej podstawy prawnej, gdyż w świetle prawa polskiego istnienie relacji „oskarżony-ofiara” w postępowaniu karnym nie stanowi prawnej ani praktycznej przeszkody dla zawarcia małżeństwa (por. pkt. 95-96 orzeczenia).

Naruszenie art. 12 Konwencji

[Pozwany] rząd nie zakwestionował wniosku przyjętego przez Sąd Najwyższy, dotyczącego naruszenia art. 12 Konwencji. Rząd, niemniej jednak, argumentował, iż skarżący mógł zawrzeć związek małżeński z I.K. [pokrzywdzoną w sprawie karnej toczącej się przeciwko skarżącemu] po swym zwolnieniu z zakładu karnego, czyli około 1 roku i 5 miesięcy po tym, jak odmówiono mu pozwolenia na zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym. Rząd odniósł się także do okoliczności, iż skarżący nie poczynił żadnych prób uzyskania takiego pozwolenia po tym, jak jego wyrok skazujący stał się prawomocny,.czyli po około jednym roku od przedmiotowej odmowy. Uznał też, iż te okoliczności winno się uwzględnić przy ocenie zarzucanego przez skarżącego naruszenia art. 12 Konwencji.

Nie można się z tym zgodzić. Rząd wydaje się sugerować, iż okoliczność,.że skarżący zachował możliwość zawarcia małżeństwa z I.K. w przyszłości, co w jego przypadku oznaczało okres dłuższy niż rok, mogła znieść konsekwencje zakazu [zawarcia małżeństwa] nałożonego przez sąd rejonowy. Jednakże, zwłoka w zakresie zawarcia małżeństwa przez osoby pełnoletnie oraz inaczej spełniające warunki zawarcia małżeństwa,. wynikająca z prawa krajowego, będąca czy to sankcją cywilną,.czy praktyczną konsekwencją takiej odmowy, jaka zaistniała w niniejszej sprawie, nie może zostać uznana za uzasadnioną na podstawie art. 12 Konwencji.

Procedura zawarcia małżeństwa w zakładzie karnym

[…] [Należy wskazać] na inny, ogólny aspekt niniejszej sprawy,.a mianowicie na brak jakiejkolwiek procedury zawierania małżeństwa w zakładzie karnym na podstawie prawa polskiego. Należy uznać […], iż swoboda organów władzy krajowej w zakresie przyznawania lub odmawiania osobie aresztowanej prawa do zawarcia małżeństwa jest nieograniczona. Nie ma żadnych reguł wskazujących,.w jakich okolicznościach sąd może odrzucić wniosek o wydanie pozwolenia na zawarcie związku małżeńskiego w areszcie śledczym. Nie przewidziano też żadnych terminów na rozpatrywanie takich wniosków.

Prawdą jest, iż prawo polskie pozostawia odnośnym organom krajowym pełną swobodę w zakresie podejmowania decyzji w przedmiocie wniosku osoby pozbawionej wolności o wydanie pozwolenia na zawarcie małżeństwa w zakładzie karnym. Prawdą także jest to, iż nie ma żadnych konkretnych przepisów prawa krajowego,.które dotyczą zawierania małżeństw w placówkach więziennych, lecz w ocenie Trybunału art. 12 nie wymaga od Państwa wprowadzenia oddzielnych ustaw lub przepisów szczególnych w zakresie zawierania związków małżeńskich przez osoby osadzone; tym samym […] pozbawienie wolności nie stanowi przeszkody prawnej do zawarcia małżeństwa. Nie można także uznać, iż istnieje jakaś różnica w statusie prawnym w zakresie zdolności do zawarcia małżeństwa pomiędzy osobami stanu wolnego znajdującymi się na wolności, a osobami stanu wolnego pozbawionymi wolności.

Sąd krajowy arbitralnie wykorzystał przysługujące mu uprawnienia decyzyjne

Istotą naruszenia art. 12 Konwencji nie jest zakres swobody uznania, jaki mają krajowe organy władzy,.lecz arbitralny sposób, w jaki krajowy sąd rejonowy wykorzystał przyznane mu uprawnienia decyzyjne. Teoretycznie dostępna swoboda decyzyjna może być bardzo szeroka,.lecz elementem rozstrzygającym jest to, jak jest ona stosowana praktycznie przez organy władzy. W sprawie skarżącego naruszenie Konwencji było wywołane raczej brakiem powściągliwości po stronie sędzi krajowej przy wykorzystywaniu dostępnej jej swobody decyzyjnej oraz brakiem zachowania, w sposób zgodny z Konwencją,.sprawiedliwej równowagi w zakresie proporcjonalności różnych ogólnych i indywidualnych interesów obecnych w sprawie,.niż brakiem szczegółowych reguł dotyczących zawierania małżeństw w zakładach karnych. Nawet jeżeli sąd krajowy działał, mając na celu zapewnienie prawidłowego przeprowadzenia procesu – co stanowiło uzasadniony prawnie interes – to stracił on z oczu potrzebę zachowania równowagi w odniesieniu do podstawowego prawa konwencyjnego przysługującego skarżącemu. Wskutek tego zastosowany środek naruszył samą istotę prawa skarżącego do zwarcia małżeństwa.

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 5 stycznia 2010 r., 22933/02

Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career