Co grozi za sprzedaż podróbek?

Towary podrabiane na ogół cieszą się dużą popularnością – wiąże się to przede wszystkim z ich niższą ceną i większą dostępnością. Przepisem zapewniającym ochronę przed naruszeniem praw ochronnych do znaków towarowych jest artykuł 305 ustawy Prawo własności przemysłowej. Ma na celu przeciwdziałanie występującemu zjawisku podszywania się pod cudzą markę (tzw. „piractwo”). Obrót towarami oznaczonymi podrobionymi znakami towarowymi nie zawsze jednak wypełnia znamiona przestępstwa. Osoba fizyczna lub przedsiębiorca mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej wyłącznie wtedy, gdy mają świadomość nielegalności swoich działań. 

Czym jest znak towarowy?

Znak towarowy należy rozumieć jako oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny i które nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od innych. Może nim być m.in. wyraz, rysunek, a także kompozycja kolorystyczna lub melodia. Podstawową funkcję znaku towarowego stanowi oznaczenie jego pochodzenia. Służy on także do stworzenia wyobrażenia stałej, wysokiej jakości towarów nim oznaczonych. Pozwala zatem na ustalenie tożsamości produktu i jego charakteru. Termin „znaki towarowe podrobione” zdefiniowano w ustawie Prawo własności przemysłowej (dalej jako „pwp”). Zgodnie z art. 120 ust. 3 pkt 3 pwp oznacza „użyte bezprawnie znaki identyczne lub takie, które nie mogą być odróżnione w zwykłych warunkach obrotu od znaków zarejestrowanych, dla towarów objętych prawem ochronnym”. Istota podrobienia sprowadza się do sporządzenia podobnego zapisu informacji, któremu nadaje się pozory autentyczności, a w szczególności, że pochodzi od określonego producenta.

Przeczytaj również:
Adidas i „trzy paski” – niemiecka firma traci wyłączność

Sprzedaż podróbek – kiedy popełniamy przestępstwo?

Co do zasady realizacja znamion przestępstwa z art. 305 pwp następuje w momencie wykonania transakcji. Ustalając moment dokonania tego czynu, należy zwrócić uwagę na sytuację, gdy sprawca jedynie oferuje do sprzedaży podrobiony towar (np. perfumy, odzież), natomiast do samej transakcji jednak nie dochodzi (np. z uwagi na interwencję policji). Kwalifikacja czynu z art. 305 pwp wymaga dokonania przynajmniej jednej czynności prawnej. Nie można bowiem dokonać obrotu, który nie zaistniał. Samo więc oferowanie sprzedaży określonego towaru nie uznaje się jako obrót nim. Nie oznacza to jednak, że zachowanie to pozostaje bezkarne. Oferowanie sprzedaży towaru opisanego w art. 305 pwp można zakwalifikować jako zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego w rozumieniu art. 13 § 1 kk, a zatem może ono zostać uznane za usiłowanie popełnienia przestępstwa przewidzianego w art. 305 pwp.

Co istotne, możliwość przypisania odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 305 ust. 1 pwp nie jest uzależniona od tego, czy dany znak towarowy został zarejestrowany przez umieszczenie litery „R” wpisanej w okrąg w sąsiedztwie znaku towarowego lub przez zaznaczenie tego w inny sposób (np. przez użycie sformułowania „znak towarowy zastrzeżony”).

Odpowiedzialność za sprzedaż podróbek

Przedsiębiorca, wprowadzający świadomie na rynek towary podrobione, musi liczyć się z wysokimi karami i poniesieniem odpowiedzialności karnej. Artykuł 305 ust. 1 pwp stanowi, że każdy, kto oznacza towary podrobionym znakiem towarowym, którego nie ma prawa używać, w celu wprowadzenia go do obrotu lub dokonuje obrotu towarami oznaczonymi takimi znakami, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do dwóch lat. Jeśli towar jest mniejszej wagi, sprawca zostanie ukarany karą grzywny (art. 305 ust. 2 pwp).

Natomiast gdy mamy do czynienia z jego znaczną wartością lub sprawca uczynił sobie ze sprzedaży podróbek stałe źródło dochodu, grozi mu kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5 (art. 305 ust. 3 pwp). W przypadku dokonania czynności polegającej na oznaczeniu towarów podrobionym znakiem towarowym lub zarejestrowanym znakiem towarowym, którego sprawca nie ma prawa używać, w celu wprowadzenia go do obrotu musi działać w zamiarze bezpośrednim (dolus directus), zatem przestępstwo to można popełnić wyłącznie umyślnie.

W razie skazania sprawcy za przestępstwo, określone w art. 305 ust. 1 pwp, sąd może orzec przepadek na rzecz Skarbu Państwa materiałów i narzędzi, jak również środków technicznych, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa, nawet jeśli nie były one własnością sprawcy. Co więcej, często zdarza się, że osoby pokrzywdzone składają w postępowaniu karnym wniosek o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej tym czynem szkody (art. 46 kk). Brak orzeczenia obowiązku naprawienia szkody w sprawie karnej nie jest równoznaczny jednak z niemożnością dochodzenia odszkodowania w postępowaniu cywilnym.

Odpowiedzialność kupującego

Polski kodeks karny nie przewiduje konsekwencji dla nabywców podróbek. Nie ponoszą one odpowiedzialności karnej na podstawie art. 305 pwp. Nie dokonują one bowiem obrotu. Uczestniczą w nim jedynie w charakterze konsumentów. Nie ma tu również znaczenia, czy nabywca miał świadomość, iż towar, który kupuje ma nieprawidłowe oznaczenie. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (uchwała z dnia 30 czerwca 2008 r., sygn. I KZP 8/08) nie można też takiej osoby pociągnąć do odpowiedzialności karnej za przestępstwo paserstwa (art. 291 i 292 kk).

Nabywcy towarów oznaczonych podrobionymi znakami w większości przypadków mają świadomość (chociażby biorąc pod uwagę cenę czy miejsce, w którym je kupują) co do ich faktycznego pochodzenia. Natomiast narażają się oni na inne ryzyko. Kupiony towar może być bowiem dużo gorszej jakości albo wręcz niebezpieczny, np. zabawki dla dzieci ze szkodliwego tworzywa. Ponadto istnieje duże prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca sprzedający podróbki nie będzie respektował praw konsumenta. Ich reklamacja czy rękojmia może być co najmniej bardzo utrudniona.

Natomiast jeśli sprzedawca sprzedał podrobiony towar, podając go klientowi za oryginał, kupujący ma wtedy prawo domagać się wymiany towaru na zgodny z umową sprzedaży. Może nawet zażądać odstąpienia od umowy i zwrotu pieniędzy. Co więcej, jeżeli stwierdzi, że jakość towaru nie odpowiada jego żądaniom i oczekiwaniom, może bez podawania przyczyny odstąpić od umowy i odesłać towar sprzedawcy w ciągu 10 dni od dnia doręczenia. Przedsiębiorca będzie musiał zwrócić kupującemu cenę towaru i koszty dostawy.

Przeczytaj również:
McDonald’s stracił wyłączne prawo do serwowania Big Maca. Co na to konkurencja?

Zbieg przepisów – nieuczciwa konkurencja i prawo autorskie

W praktyce może często dochodzić do sytuacji realizacji przez sprawcę tym samym czynem znamion typu czynu zabronionego z art. 305 pwp oraz przestępstwa regulowanego w art. 24 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W tym ostatnim wypadku chodzi o czyn karalny. Polega on na wyrządzeniu poważnej szkody przedsiębiorcy przez kopiowanie zewnętrznej postaci produktu lub wprowadzeniu tak skopiowanego produktu do obrotu. Sytuacja taka stwarza możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Zrealizowanie przesłanek z obu przepisów powoduje, iż występuje ich zbieg. Jego konsekwencją jest kumulatywna kwalifikacja prawna popełnionego czynu.

Natomiast producentowi, którego podrobione towary sprzedawano, przysługuje roszczenie o wydanie bezpodstawnie uzyskanej korzyści majątkowej. Należy je udowodnić poprzez wykazanie braku tytułu do używania znaku towarowego przez naruszyciela oraz wzbogacenie się cudzym kosztem (wraz z odpowiadającym mu zubożeniem po stronie uprawnionego). W wyniku takich spraw sąd zobowiązuje pozwanego do m.in. publikacji oświadczenia w prasie na temat sprzedaży przez niego podrobionego towaru. Ściganie takie rozpoczyna się na wniosek pokrzywdzonego przedsiębiorcy.

Nie można również wykluczyć zbiegu przepisów art. 305 pwp  art. 115 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Może to mieć miejsce w sytuacji, gdy np. towar zostanie oznaczony znakiem towarowym cudzego autorstwa.

Zbieg przepisów – kodeks karny

Możliwy jest także kumulatywny zbieg art. 305 p.w.p. z art. 286 § 1 kk (oszustwo). Jednak w zdecydowanej większości przypadków podjęcie przez sprawcę zachowania wskazanego w art. 305 pwp nie będzie wiązało się z realizacją znamion oszustwa. Dzieje się tak, ponieważ co do zasady osoby uczestniczące w obrocie (w tym także konsument) mają świadomość braku oryginalności nabywanego towaru. Zbieg może jednak zaistnieć w sytuacji, gdy np. obrót towarami oznaczonymi podrobionym znakiem towarowym równocześnie będzie środkiem do popełnienia przestępstwa oszustwa przez wprowadzenie w błąd innej osoby co do pochodzenia towaru. W konsekwencji doprowadzi do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Sprawca musi przy tym działać w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. W takich sytuacjach ma zastosowanie kumulatywna kwalifikacja prawna czynu.

Popełnienie przestępstwa z art. 305 pwp może być także związane z wcześniejszym usuwaniem, podrabianiem lub przerabianiem znaków identyfikacyjnych, daty produkcji lub przydatności towaru lub urządzenia (a więc z przestępstwem z art. 306 kk). W sytuacji gdy osoba do tego nieuprawniona, działając z góry powziętym zamiarem, usuwa oryginalny znak identyfikacyjny, a następnie oznacza ten sam towar podrobionym znakiem towarowym, również stosuje się kumulatywną kwalifikację prawną.