Interes prawny w postępowaniu zabezpieczającym

Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

Postępowanie zabezpieczające; kto może żądać zabezpieczenia?

Zgodnie z art. 730 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej również jako „k.p.c.”) w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny można żądać udzielenia zabezpieczenia. Zabezpieczenie może być udzielone w sprawach należących do drogi sądowej, a więc w sprawach cywilnych. Co istotne, zawarcie w sprawie umowy o poddanie jej rozstrzygnięcia sądowi polubownemu nie stanowi przeszkody do udzielenia zabezpieczenia przez sąd. Sąd może udzielić zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania lub w jego toku. Po uzyskaniu przez uprawnionego tytułu wykonawczego dopuszczalne jest jednak udzielenie zabezpieczenia tylko wtedy, jeżeli ma ono na celu zabezpieczenie roszczenia o świadczenie, którego termin spełnienia jeszcze nie nastąpił (art. 730 § 2 k.p.c.).

Strony postępowania zabezpieczającego określane są w przepisach jako uprawniony i obowiązany. Zgodnie z art. 730(1) § 1 k.p.c. udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Podstawy zabezpieczenia i konieczność ich uprawdopodobnienia

W art. 730(1) § 1 i 2 k.p.c. określono tzw. podstawy zabezpieczenia, zwane też warunkami zabezpieczenia. Mają one merytoryczny charakter. Należy je odróżnić od procesowych przesłanek postępowania zabezpieczającego. Podstawami zabezpieczenia są:

• istnienie roszczenia podlegającego zabezpieczeniu;
• interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. 

Okoliczności te wymagają uprawdopodobnienia. Wymóg uprawdopodobnienia roszczenia oznacza konieczność uprawdopodobnienia faktów, z których jest ono wywodzone. W judykaturze słusznie podkreślono, że nie jest dopuszczalne przyjęcie, iż roszczenie jest wiarygodne w jakimś procencie, ani zabezpieczenie go w takim stosunku (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 sierpnia 1997 r., sygn. I ACz 735/97). Uprawdopodobnienie roszczenia dotyczy faktu jego istnienia, a nie okoliczności, że może ono powstać w przyszłości. Niedopuszczalne jest bowiem zabezpieczenie roszczeń, które mogą powstać dopiero w przyszłości. Kwestię tę należy odróżnić od zagadnienia zabezpieczenia roszczeń niewymagalnych.

Przeczytaj również: Kiedy roszczenia stają się wymagalne?

Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia

Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Dowiadujemy się tego z art. 730(1) § 2 k.p.c. W typowych przypadkach interes prawny wyraża się w tym, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia.

Jest tak w przypadku orzeczeń nadających się do egzekucyjnego wykonania. Celem zabezpieczenia w tym przypadku jest zapewnienie egzekucyjnej wykonalności przyszłego orzeczenia. W przypadku roszczeń o świadczenia pieniężne obawa co do egzekucyjnego wykonania przyszłego orzeczenia może płynąć przede wszystkim stąd, że zagrożona jest wypłacalność obowiązanego. W szczególności gdy nie ma on wystarczającego majątku. Natomiast w przypadku roszczeń o świadczenia niepieniężne zagrożenie egzekucyjnej wykonalności przyszłego orzeczenia zależy od charakteru świadczenia. Może wynikać z obawy zniszczenia lub ukrycia rzeczy, której wydania żąda powód, zniszczenia lub wyzbycia się przedmiotów, w stosunku do których obowiązany ma podjąć czynności (np. usunięcie bezprawnie umieszczonych znaków towarowych).

Zapewnienie wykonalności orzeczenia to nie wszystko

Z treści art. 730(1) § 2 k.p.c. wynika jednak wyraźnie, że zapewnienie wykonalności orzeczenia w drodze egzekucji nie wyczerpuje zadań postępowania zabezpieczającego. Interes prawny w uzyskaniu zabezpieczenia może bowiem polegać również na tym, że w braku zabezpieczenia uniemożliwione lub znacznie utrudnione będzie osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Taki sposób określenia podstaw zabezpieczenia nawiązuje wyraźnie do ustaleń doktryny. Po pewnych wahaniach opowiedziano się za dopuszczalnością zabezpieczenia roszczeń w sprawach, w których zapadają orzeczenia nienadające się do egzekucyjnego wykonania, np. orzeczenia ustalające oraz orzeczenia kształtujące stosunek prawny lub prawo. W zasadzie odmienne stanowisko co do zabezpieczenia powództw o ukształtowanie prawa wyrażone zostało w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 9 marca 1983 r., sygn. I CZ 20/83.

Jednak zagadnienie, co należy rozumieć przez cel postępowania w sprawie, nie jest całkiem jasne. Należy przyjąć, że nie chodzi tu o cel postępowania w takim znaczeniu, w jakim pojęcie to występuje w teorii procesu cywilnego. W doktrynie za cel postępowania uważa się zwykle urzeczywistnianie (konkretyzację i realizację) norm obowiązujących w zakresie stosunków cywilnoprawnych. Osiągnięcie tak pojmowanego celu postępowania nie wymaga zabezpieczenia. Osiągnięcie celu postępowania w sprawie w rozumieniu art. 730(1) § 2 k.p.c. należy wiązać z rodzajem ochrony prawnej, której udzielenia żąda się w postępowaniu cywilnym. O istnieniu podstawy zabezpieczenia można więc mówić wtedy, gdy bez zabezpieczenia ochrona prawna udzielona w merytorycznym orzeczeniu w sprawie okaże się niepełna.

Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia a uzyskanie natychmiastowej ochrony

Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia może wyrażać się także w potrzebie uzyskania natychmiastowej ochrony prawnej o treści nieróżniącej się od ochrony żądanej w merytorycznym postępowaniu w sprawie. Przykładem będzie zabezpieczenie roszczeń niepieniężnych. Może ono nie różnić się co do treści od zaspokojenia roszczenia. Jeżeli jest to konieczne dla odwrócenia grożącej szkody albo innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków. Konieczność odwrócenia szkody lub innych niekorzystnych skutków jest szczególnym przejawem interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 6 maja 2013 r., sygn. I ACz 766/13).

W tego rodzaju przypadkach celem zabezpieczenia jest antycypacja przyszłego merytorycznego orzeczenia, czyli prowizoryczne zaspokojenie uprawnionego. Tymczasowe zaspokojenie roszczenia może wchodzić w grę w sprawach, w których zapadają orzeczenia zdatne wprawdzie do egzekucyjnego wykonania, ale w których sens ochrony prawnej wyraża się w tym, aby jak najszybciej przerwać bezprawne działania. Przykład mogą stanowić sprawy o zaniechanie czynności. W takich przypadkach przy zabezpieczeniu chodzi o to, że zakaz wynikający z przyszłego orzeczenia pojawi się zbyt późno. Przez to uprawniony poniesie skutki niedozwolonych działań przeciwnika. 

na podstawie: A. Jakubecki [w:] J. Bodio, T. Demendecki, O. Marcewicz, P. Telenga, M. P. Wójcik, A. Jakubecki, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do wybranych przepisów nowelizacji 2019, Gdańsk 2019, art. 730(1).