Kim jest interwenient w sprawie karnej skarbowej?
W polskim postępowaniu karno-skarbowym interwenient to podmiot, któremu przysługuje prawo zgłoszenia roszczenia do przedmiotów podlegających przepadkowi w wyniku toczącego się postępowania. Jakie prawa ma interwenient w sprawie karnej skarbowej? Kiedy może on zgłosić swoje roszczenie?
Kim jest interwenient w sprawie karnej skarbowej?
Zgodnie z art. 53 § 41 ustawy Kodeks karny skarbowy (dalej jako „kks”) interwenient w sprawie karnej skarbowej to podmiot, który, nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi. Do zgłoszenia interwencji może być uprawniony każdy podmiot, który wykaże interes prawny w zgłoszeniu przedmiotowych roszczeń.
Mówiąc o roszczeniu sobie przez interwenienta prawa do przedmiotów podlegających przepadkowi, ustawodawca nie miał na myśli wyłącznie prawa własności. Mowa także o innych prawach. Zwłaszcza są to inne prawa rzeczowe (wyrok Sądu Najwyższego z 19 maja 1995 r., sygn. III KRN 24/95), jak również będące przecież tylko stanem faktycznym posiadanie. Z tego też powodu po stronie interwenienta może więc występować więcej niż jeden podmiot. Co istotne, status interwenienta jest wykluczony tylko w przypadku, gdy podmiot zgłaszający roszczenie jest jednocześnie podejrzanym lub oskarżonym w sprawie. Interwencja jest możliwa zarówno w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe, jak i o wykroczenia skarbowe.
Przedmioty z przepadku
W postępowaniu interwenient w sprawie karnej skarbowej, będący szczególną stroną czynną, dochodzi swoich roszczeń co do przedmiotów podlegających przepadkowi. Zatem takich przedmiotów, w wypadku których przepadek jest obligatoryjny, ale i fakultatywny.
Przeczytaj również:
Kiedy orzeka się przepadek?
Interwenient w sprawie karnej skarbowej – dochodzenie roszczeń
Zgodnie z art. 119 § 1 kks interwenient roszczący sobie prawo do przedmiotów podlegających przepadkowi może dochodzić swych roszczeń w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe. Interwencję można zgłosić do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego w pierwszej instancji. Odnosi się to zatem także do postępowania przygotowawczego. Interwencję należy złożyć na piśmie lub ustnie do protokołu (art. 127 § 1 kks).
Interwencja zostaje uwzględniona w przypadku, gdy zatrzymane przedmioty są własnością interwenienta i pochodzą bezpośrednio z czynu zabronionego jako przestępstwa lub wykroczenia. Mówi o tym postanowienie Sądu Najwyższego z 30 września 1983 r., sygn. VI KZP 12/83. Będzie tak również, gdy zostanie wykazane, że oskarżony dysponował wprawdzie rzeczą za wiedzą i wolą interwenienta, ale wbrew niemu użył jej do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia. W razie uwzględnienia interwencji nie orzeka się przepadku przedmiotów objętych roszczeniem. W takich sytuacjach może dojść do orzeczenia środka karnego w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów (art. 32 kks).
Czy prawo własności wystarcza?
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 3 marca 2009 r. (sygn. III KK 358/08) prawo własności przysługujące interwenientowi do przedmiotów zagrożonych przepadkiem w procesie karnym skarbowym nie stanowi wystarczającej przesłanki do uwzględnienia interwencji. W wypadku narzędzi lub innych przedmiotów stanowiących mienie ruchome, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego, orzeczenie przepadku tych przedmiotów może nastąpić także w razie ustalenia, że właściciel lub inna osoba uprawniona (np. użytkownik) na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach przewidywał lub mógł przewidzieć, że wskazane przedmioty mogą służyć lub być przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego.
Niezgłoszenie interwencji w czasie
W razie prawomocnego orzeczenia przepadku przedmiotów, co do których interwenient w sprawie karnej skarbowej nie zgłosił interwencji we właściwym czasie z przyczyn od siebie niezależnych, odpowiedzialność Skarbu Państwa ocenia się według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 119 § 2 kks). Pojęcie przyczyn „niezależnych” należy wiązać nie tylko z kryterium obiektywnym (faktycznym brakiem możliwości dopełnienia czynności). Wiąże się ono także z kryterium subiektywnym. Mowa o zawinieniu strony lub innej osoby. Potwierdzenia tego stanu rzeczy należy szukać w postanowieniu Sądu Najwyższego z 24 marca 1997 r., sygn. V KZ 28/97. Przyjmuje się, że o niezgłoszeniu interwencji „z przyczyn od siebie niezależnych” można mówić wówczas, gdy:
- dana osoba w ogóle nie wiedziała o toczącym się postępowaniu;
- nie zawiadomiono jej o uprawnieniu do zgłoszenia interwencji, pomimo że na podstawie danych zebranych w toku postępowania zostało ustalone, że spełnia ona warunki do zgłoszenia interwencji;
- w toku postępowania zatrzymano przedmiot lub dokonano jego zajęcia albo zabezpieczenia, o czym nie zawiadomiono interwenienta;
- o wymienionych zdarzeniach dowiedziała się już po rozpoczęciu przewodu sądowego w pierwszej instancji, co – zgodnie z art. 126 § 1 kks – uniemożliwiało zgłoszenie interwencji, albo
- mając wprawdzie wiadomość o prowadzonym postępowaniu, nie zgłosiła interwencji z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn (np. nagły wypadek, obłożna choroba).
Nie daje powodów do wytoczenia procesu przeciwko Skarbowi Państwa na podstawie art. 119 § 2 kks spóźnienie się z interwencją z przyczyn obciążających interwenienta, a także orzeczenie przepadku poprzez oddalenie interwencji prawidłowo zgłoszonej.
Bezpodstawne wzbogacenie
Kiedy można mówić o odpowiedzialności Skarbu Państwa według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu? Jest to możliwe, gdy zostanie wykazane, że Skarb Państwa uzyskał kosztem interwenienta korzyść majątkową bez podstawy prawnej. Stało się tak natomiast w wyniku orzeczenia przepadku przedmiotów. Mówi o tym art. 405 Kodeksu cywilnego. Taka sytuacja wystąpi, gdy ustawa zakazuje orzeczenia przepadku przedmiotów lub gdy orzeczono przepadek przy braku pozytywnych przesłanek.
Przeczytaj również:
Czym jest bezpodstawne wzbogacenie?
Roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przedawnia się, jeżeli powództwa nie wytoczono przed upływem 3 miesięcy od dnia, w którym powód dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu przepadku przedmiotów. Nie później jednak niż przed upływem 10 lat od prawomocnego orzeczenia przepadku (art. 119 § 3 kks). Oznacza to, że w razie upływu terminów określonych w tym przepisie Skarb Państwa może uchylić się od zaspokojenia roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wynikającego z orzeczenia przepadku przedmiotów w procesie karnym skarbowym.