Czy każda osoba fizyczna jest konsumentem?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Jak kształtuje się sytuacja na gruncie polskiego prawa, jeśli kupującym i sprzedającym są osoby fizyczne?
Prawa konsumenta… dla konsumenta
Zgodnie z art. 27 ustawy o prawach konsumenta (dalej jako „uopk”), konsument, który zawarł umowę na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, może w terminie 14 dni odstąpić od niej bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów, z wyjątkiem kosztów określonych w art. 33 (płatności zwracane w przypadku wyboru przez konsumenta innego niż najtańszy sposób dostawy), art. 34 ust. 2 (koszty zwrotu rzeczy) i art. 35 uopk (zapłata za świadczenia spełnione do momentu odstąpienia od umowy).
Jest to szczególne uprawnienie przysługujące konsumentowi, który np. kupuje przez internet. Jednak przepis ten nie wiąże się wyłącznie z zakupami przez internet, lecz dotyczy wyłącznie konsumenta. Osoba fizyczna, która zawiera umowę sprzedaży z inną osobą fizyczną nie jest w świetle prawa konsumentem. Oznacza to, że dokonując zakupu przez internet od innej osoby fizycznej, nie mamy możliwości skorzystania z prawa do odstąpienia od zawartej umowy sprzedaży w ciągu 14 dni od otrzymania rzeczy. W takim przypadku pozostaje bez znaczenia, czy umowę zawarto w obecności obu stron (np. w sklepie), czy też na odległość.
Przeczytaj również:
Odstąpienie od umowy
Odpowiedzialność z tytułu rękojmi
Przepisy dotyczące rękojmi stosowane są zarówno do sprzedaży konsumenckiej, jak i do tej między osobami fizycznymi (i każdej innej). Mimo że w przypadku konsumenta zakres tych uprawnień jej większy, to również osoby fizyczne nabywające rzecz od innej osoby fizycznej nie są tych praw pozbawione. Zgodnie z art. 556 ustawy Kodeks cywilny (dalej jako „kc”), sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia). Jednak niektóre z przepisów kodeksu cywilnego, regulujące to uprawnienie, zawierają zastrzeżenie „jeżeli kupującym jest konsument” lub inne, podobnie brzmiące. Wówczas przepis taki dotyczy wyłącznie do konsumenta, a nie osoby fizycznej.
Strony umowy mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć (art. 558 § 1 kc). Natomiast jeśli kupującym jest konsument, to ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi staje się możliwe tylko wtedy, kiedy przewidują to przepisy szczególne. Innymi słowy, sprzedawca będący osobą fizyczną może zmodyfikować rękojmię lub wyłączyć ją całkowicie. Jeśli takie zastrzeżenie jest wyraźnie sformułowane w treści oferty, to po zawarciu umowy staje się ono skuteczne względem kupującego. Jednak wyłączenie lub ograniczenie rękojmi jest bezskuteczne, gdy sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym.
Rzecz nowa a używana. Jak długo obowiązuje rękojmia?
Warto pamiętać, że odpowiedzialność z tytułu rękojmi obowiązuje zarówno w przypadku sprzedaży rzeczy nowej, jak i używanej. Zasadą jest, że uprawnienia te obowiązują przez okres 2 lat. W przypadku rzeczy używanej, gdy kupującym jest konsument, możliwe staje się skrócenie tego okresu do jednego roku. W przypadku osoby fizycznej brak jest analogicznej regulacji. Nie oznacza to jednak, że w tym przypadku to konsumentowi przysługuje mniejsza ochrona. Istotne jest bowiem, że dla osoby fizycznej wciąż obowiązuje zasada określona w art. 558 § 1 kc. Zgodnie z nią strony mogą odpowiedzialność z tytułu rękojmi rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć. Jeżeli kupującym jest konsument, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi staje się dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych Tym samym oznacza to, że okres rękojmi może zostać skrócony jeszcze bardziej, np. do miesiąca. Poza tym w przypadku umowy zawartej między osobami fizycznymi istnieje możliwość całkowitego wyłączenia rękojmi.
Brak domniemania wady fizycznej
Zgodnie z art. 556(2) kc, jeżeli kupującym jest konsument, a wadę fizyczną stwierdzono przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Przepis ten wyraźnie wskazuje, że domniemanie to obowiązuje wyłącznie konsumentów. Oznacza to, że nie ma on zastosowania w przypadku osób fizycznych. To po stronie kupującego będzie zatem spoczywał obowiązek udowodnienia zaistnienia wady fizycznej.
Przeczytaj również:
Wada fizyczna rzeczy – co warto o niej wiedzieć?
Roszczenia alternatywne
Osobie fizycznej, niebędącej konsumentem, nie przysługują również szczególne uprawnienia związane z reklamowaniem wadliwego towaru (art. 560 § 2 kc). Przepis ten wskazuje, że jeżeli kupującym jest konsument, może on zamiast zaproponowanego przez sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady. Chyba że doprowadzenie rzeczy do zgodności z umową w sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady. Bierze się także pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.
Osoba fizyczna kupująca rzecz od innej osoby fizycznej nie ma możliwości dokonania zmiany propozycji sprzedawcy. Innymi słowy, jeśli sprzedawca przykładowo zaproponuje kupującemu usunięcie wady rzeczy poprzez jej naprawę, kupujący nie może żądać wymiany.