Czy można reklamować usługi prawnicze?

Reklamowanie usług z całą pewnością stanowi jeden z najważniejszych aspektów prowadzenia działalności. Jednak nie wszystkie branże mają w tej kwestii tak samo łatwo. Pewne ograniczenia dotyczą również radców prawnych i adwokatów. W jaki sposób mogą oni reklamować swoje usługi? Czy w ogóle mogą to robić?

Regulacje prawne dotyczące reklamy

Zgodnie z polskimi przepisami, reklama, aby mogła być uznana za dozwoloną, musi spełniać szereg warunków określonych w wielu aktach prawnych. Ogólne ograniczenia i zakazy dotyczące reklam reguluje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (dalej jako: uznk), w której wskazano, jaka reklama może zostać uznana za czyn nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z art. 16 ust. 1 tejże ustawy, czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest w szczególności:

• reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka;
• treść reklamy, która wprowadza klienta w błąd (może to wpłynąć na jego decyzję co do nabycia towaru lub usługi;
• reklama odwołująca się do uczuć klientów przez wywoływanie lęku, wykorzystywanie przesądów lub łatwowierności dzieci;
• wypowiedź, która, zachęcając do nabywania towarów lub usług, sprawia wrażenie neutralnej informacji;
• reklama, która stanowi istotną ingerencję w sferę prywatności, w szczególności przez uciążliwe dla klientów nagabywanie w miejscach publicznych, przesyłanie na koszt klienta niezamówionych towarów lub nadużywanie technicznych środków przekazu informacji.

Zgodnie z art. 16 ust. 3 uznk, za czyn nieuczciwej konkurencji może zostać uznana również reklama porównawcza. Reklama tego typu umożliwia bezpośrednio lub pośrednio rozpoznanie konkurenta albo towarów lub usług oferowanych przez konkurenta. Reklama porównawcza stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami. Przy czym nie następuje to, jeżeli łącznie spełnia ona wskazane w ustawie przesłanki.

Reklamy radiowe i telewizyjne

Szczególne ograniczenia i zakazy dla reklam telewizyjnych i radiowych ustanawia natomiast ustawa o radiofonii i telewizji. Zgodnie z art. 16b ust. 1 i 2 uznk, zakazane jest nadawanie w szczególności reklam:

• wyrobów tytoniowych;
• alkoholu;
• publicznych świadczeń zdrowotnych;
• leków refundowanych oraz wydawanych wyłącznie na receptę, a także substancji psychotropowych lub środków odurzających;
• gier hazardowych;
• nawołujących bezpośrednio dzieci do nabywania produktów lub usług;
• zachęcających dzieci do wywierania presji na rodziców lub inne osoby w celu skłonienia ich do zakupu reklamowanych produktów lub usług;
• wykorzystujących zaufanie dzieci, jakie pokładają oni w rodzicach, nauczycielach i innych osobach;
• w nieuzasadniony sposób ukazujących dzieci w niebezpiecznych sytuacjach;
• oddziałujących w sposób ukryty na podświadomość;
• naruszających godność ludzką;
• zawierających treści dyskryminujące ze względu na rasę, płeć, narodowość, pochodzenie etniczne, wyznanie lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek czy orientację seksualną;
• raniących przekonania religijne lub polityczne;
• zagrażających fizycznemu, psychicznemu lub moralnemu rozwojowi dzieci;
• sprzyjających zachowaniom zagrażającym zdrowiu, bezpieczeństwu lub ochronie środowiska.

Oprócz wskazanych ogólnych ograniczeń i zakazów dotyczących reklam szereg zakazów i ograniczeń w odniesieniu do konkretnych produktów i usług ustanawiają także niektóre ustawy szczególne. Ograniczenia lub zakazy mogą dotyczyć w szczególności reklam alkoholu, wyrobów tytoniowych, aptek; usług świadczonych przez radców prawnych, adwokatów i notariuszy, a także usług zdrowotnych świadczonych przez lekarzy i dentystów.

Zawody regulowane – adwokaci i radcowie prawni

Istnieje powszechne przekonanie, zgodnie z którym kancelaria prawna nie może się reklamować. Reguła ta wyczytywana jest z kodeksów (kodeks etyki adwokackiej oraz kodeks etyki radcowskiej). Treść tych aktów nie zakazuje jednak już tak rygorystycznie reklamy prawników. Należy także pamiętać o dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2006/123/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczącej usług na rynku wewnętrznym, która kategorycznie zniosła całkowity zakaz reklamy wobec zawodów regulowanych, czyli m.in. prawników. Jej przepisy niejednokrotnie były już cytowane w orzeczeniach sądów dyscyplinarnych w sprawach dotyczących stosowania reklam przez prawników.

Adwokaci a reklama

Zgodnie z § 23 Kodeksu etyki adwokackiej (dalej jako: kea) adwokata obowiązuje zakaz korzystania z reklamy. Obowiązuje go również zakaz pozyskiwania klientów w sposób sprzeczny z godnością zawodu oraz współpracy z podmiotami pozyskującymi klientów z naruszeniem prawa lub zasad współżycia społecznego. Adwokat uprawniony jest jednak do informowania o swojej działalności zawodowej. Pod warunkiem, że taka informacja i jej forma jest zgodna z zasadami etyki zawodu adwokata, a także:

• zgodna z przepisami obowiązującymi, zwłaszcza dotyczącymi ochrony konsumentów i zwalczania nieuczciwej konkurencji;
• dokładna i niewprowadzająca w błąd;
• przekazywana z poszanowaniem tajemnicy zawodowej;
• nie ukierunkowana na udzielenie adwokatowi konkretnego zlecenia, z wyjątkiem ofert w postępowaniu  o charakterze przetargu lub konkursu oraz oferty złożonej na wyraźne życzenie potencjalnego klienta (§ 23a pkt 1 kea).

Przeczytaj również:
Groźba zawiadomienia mediów przez adwokata jest złamaniem zasad etyki zawodowej

Informacja o świadczonej pomocy adwokata

Adwokat może zatem informować o świadczonej pomocy prawnej. Zgodnie z § 23a pkt 2 kea, może się to odbywać na różne sposoby. Będzie to zatem:

• umieszczanie informacji na dokumentach firmowych;
• oferta w postępowaniu o charakterze przetargu lub konkursu oraz oferty złożone na wyraźne życzenie potencjalnego klienta (w ofertach tych dozwolone jest podawanie informacji o działalności zawodowej adwokata, które mogą mieć znaczenie przy ocenie tej oferty);
• zamieszczanie informacji prasowych bezpośrednio związanych z pomocą prawną według zasad opracowanych przez Naczelną Radę Adwokacką;
• zamieszczanie wpisów w książkach adresowych i telefonicznych;
• przesyłanie informacji za pomocą elektronicznych środków komunikacji na wyraźne życzenie potencjalnego klienta;
• umieszczanie informacji na stronach internetowych oraz umieszczanie danych o tej stronie w katalogach i wyszukiwarkach;
• stosowne oznaczanie siedziby kancelarii;
• wydawanie broszur lub informatorów.

Informacje te mogą zawierać m.in. znak towarowy lub graficzny kancelarii lub spółki, nazwę i adres oraz imię i nazwisko adwokata, numery środków łączności, adres e-mailowy oraz nazwę strony internetowej, listę wspólników spółki oraz osób stale z nimi współpracujących, tytuł lub stopień naukowy adwokata, dane na temat rodzaju i zakresu świadczonej przez adwokata pomocy prawnej (ze wskazaniem preferowanych dziedzin prawa oraz współpracy z kancelariami zagranicznymi), dane o możliwości świadczenia pomocy prawnej w obcych językach, wizerunek adwokata czy wykaz jego publikacji, a wyłącznie na życzenie klienta lub w ofercie skierowanej do potencjalnego klienta – oświadczenie na temat stawek wynagrodzeń i metod ich obliczania oraz wysokość ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej (§ 23a pkt 3 kea).

Radca prawny

Zgodnie z art. 31 Kodeksu etyki radcowskiej (dalej jako: ker), informowanie o wykonywaniu zawodu oraz działalności z nim związanej jest prawem radcy prawnego. Kodeks definiuje informowanie poprzez „inicjowane przez radcę prawnego działania niestanowiącego bezpośredniej propozycji zawarcia umowy z konkretnym klientem, bez względu na jego formę, treść i środki techniczne”.

Informacja może zawierać m.in. imię i nazwisko (wraz ze zdjęciem), życiorys zawodowy, posiadane tytuły zawodowe, stopnie i tytuły naukowe, kwalifikacje, doświadczenie i umiejętności zawodowe wynikające z dotychczasowej praktyki zawodowej, możliwość świadczenia pomocy prawnej w językach obcych, preferowane zakresy praktyki zawodowej, siedzibę i adres kancelarii, formę kontaktów z klientem (w tym komunikacji elektronicznej), zasady świadczenia pomocy prawnej czy zasady kształtowania wynagrodzenia. Może to być także informacja przydatna w tworzeniu, utrzymaniu, poszerzaniu zaufania i dobrej relacji z klientem, a także pozytywnego wizerunku radcy prawnego. Dopuszczalne jest informowanie o misji, strategii i profilu działania kancelarii, zasadach współpracy z klientem, zasadach i trybie składania skarg lub reklamacji, udogodnieniach dla klienta.

Natomiast (zgodnie z art. 32 ker) zakazane jest informowanie sprzeczne z prawem, dobrymi obyczajami lub naruszające godność zawodu radcy prawnego. W szczególności będzie to informowanie:

• niezgodne z rzeczywistością lub wprowadzające w błąd;
• naruszające tajemnicę zawodową;
• ograniczające klientowi swobodę wyboru, polegające na powoływaniu się na osobiste wpływy lub znajomości, wykorzystywaniu łatwowierności lub przymusowego położenia, nadużyciu zaufania, wywieraniu presji, udzielaniu nierzetelnych obietnic lub gwarancji;
• narzucające się, w szczególności poprzez naruszenie sfery prywatności;
• zawierające bezpośrednie porównywanie jakości czynności zawodowych z czynnościami innych, możliwych do identyfikacji osób;
• zawierające wykaz klientów lub dane umożliwiające ich identyfikację – o ile nie wyrazili na to zgody; radca prawny nie może jednak informować o klientach oraz o prowadzonych w ich imieniu sprawach karnych, karnych skarbowych, o wykroczenia, rodzinnych i opiekuńczych.

Co więcej, zgodnie z kodeksową definicją, pozyskiwaniem klientów jest, bez względu na formę i środki techniczne, każde działanie radcy prawnego będące bezpośrednią propozycją zawarcia umowy z konkretnym klientem. Radca prawny może pozyskiwać klientów. Musi się to jednak odbywać w sposób zgodny z prawem, dobrymi obyczajami i z poszanowaniem godności zawodu (art. 33 ker).

Granica między informowaniem a reklamą

Warto jednak pamiętać, że granica pomiędzy tym, co dozwolone, a tym, co zakazane, jest w tym przypadku bardzo cienka. Cenną wskazówkę stanowi dotychczasowe orzecznictwo sądów w sprawach dotyczących reklamowania usług prawniczych.

Przykładowo: wywieszenie dużego baneru przed sądem informującego o usługach radcy prawnego zostało uznane za działanie niedozwolone (wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2015 r., sygn. SDI 49/15). Sąd Najwyższy uznał, że wywieszenie przez radcę prawnego przed wejściem do sądu baneru o rozmiarach 2 na 2,5 metra, informującego o kancelarii i kategoriach spraw, jakimi się zajmuje, jest naruszeniem zasady dozwolonego informowania i reklamowania.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że przez znaczny rozmiar baneru i miejsce jego zawieszenia naruszone zostały wynikające z Kodeksu Etyki Radcy Prawnego zasady zakazujące informowania o wykonywaniu zawodu. Stało się tak poprzez narzucanie się potencjalnym klientom. Pozyskiwanie klientów musi się bowiem odbywać w sposób zgodny z dobrymi obyczajami. Co istotne, identyczny baner na budynku, w którym znajduje się kancelaria radcy prawnego, nie musiałby być uznany za naruszający zakaz reklamy.

Internet a możliwości promocji swoich usług

Pewnym rozwiązaniem problemów prawników z wieloma zakazami dotyczącymi reklamowania się jest internet. Do dyspozycji mają oni przede wszystkim stronę internetową kancelarii. Stanowi ona na ogół pierwszą drogę kontaktu potencjalnego klienta z kancelarią. Przyjmuje się, że prawnicy mogą korzystać z dobrodziejstw internetu, o ile nie tworzą tam jawnej reklamy. Oznacza to, że dopóki treści umieszczane na stronie mają charakter informacyjny, to adwokaci i radcy prawni mogą w ten sposób promować swoje usługi.

Przeczytaj również:
Reklama w internecie „narzędziem zbrodni” adwokata

Innym sposobem jest aktywność prawników w mediach społecznościowych. Tutaj obowiązuje jednak ta sama zasada. Działalność ta musi mieć charakter tylko informacyjny. Co istotne, niedopuszczalne jest również wykupienie baneru reklamowego na portalu czy płacenie za materiały sponsorowane w mediach. Prawnicy mogą udzielać się również na inne sposoby. Ich publikacje mogą ukazywać się na łamach fachowej prasy czy na stronach internetowych poświęconych tematyce prawniczej. Nie odmawiają oni również udziału w audycjach radiowych oraz telewizyjnych. Warto jednak zawsze pamiętać, że każda ich działalność musi mieć charakter informacyjny. W przeciwnym razie działania takie mogą wiązać się z konsekwencjami dyscyplinarnymi.