Kto może stwierdzić zgon?

Śmierć człowieka niesie za sobą wiele skutków prawnych. Wraz z tą chwilą następuje m.in. otwarcie spadku i powołanie do spadkobrania. Z tego powodu bardzo ważne jest więc precyzyjne ustalenie i stwierdzenie chwili śmierci, a także odpowiednie jej udokumentowanie. Obecnie stwierdzenie zgonu i jego przyczyny reguluje ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych oraz wydane na jej podstawie rozporządzenie ówczesnego ministra zdrowia i opieki społecznej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zgon i jego przyczynę stwierdza się w karcie zgonu (§1 rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie stwierdzenia zgonu i jego przyczyny, dalej jako „rsz”). Ustalenie podmiotu, na którym w danym przypadku spoczywa ten obowiązek, w praktyce wcale nie jest łatwe. Przepisy regulujące tę kwestię są archaiczne. Pochodzą bowiem z połowy ubiegłego wieku. Mimo licznych postulatów póki co do dnia dzisiejszego nie zostały znowelizowane.

Kto może stwierdzić zgon? Co do zasady, obowiązek stwierdzenia zgonu należy do kompetencji lekarza, który może go stwierdzić na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń. W uzasadnionych przypadkach lekarz (z wyłączeniem lekarza dentysty) może uzależnić wystawienie karty zgonu od przeprowadzenia sekcji zwłok (art. 43 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty).

Stwierdzenie zgonu

Zgodnie z § 2 rsz stwierdzenie zgonu i wystawienie karty zgonu jest obowiązkiem tego lekarza, który jako ostatni w okresie 30 dni przed dniem zgonu udzielał choremu świadczeń lekarskich. Co w sytuacjach, gdy brak jest takiego lekarza? Może się bowiem też zdarzyć, że zamieszkuje on w odległości większej niż 4 km od miejsca, w którym znajdują się zwłoki. Może on również, z powodu choroby lub innych uzasadnionych przyczyn, nie dokonać oględzin zwłok w ciągu 12 godzin od chwili wezwania. Kto może stwierdzić zgon w tych wyjątkowych przypadkach?

Wówczas kartę zgonu wystawia inny lekarz. Może nim być ten, który stwierdził zgon podczas wezwania do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania lub lekarz zatrudniony w najbliższej przychodni lub ośrodku zdrowia. Obecne archaiczne przepisy wyposażają w te kompetencje także położne wiejskie. Jeżeli nastąpił zgon pozostającego pod jej opieką noworodka przed upływem 7 dni życia, a najbliższa przychodnia lub ośrodek zdrowia jest oddalony o więcej niż 4 km (§ 3 rsz).

Przeczytaj również:
Czy obecność prokuratora podczas otwarcia zwłok jest konieczna?

Obowiązki osoby uprawnionej do stwierdzenia zgonu

Osoba, do której należy wystawienie karty zgonu, musi ustalić tożsamość zwłok. Musi ona dokonać osobiście oględzin zwłok w ciągu maksymalnie 12 godzin od wezwania. Ponadto musi także przeprowadzić wywiad wśród osób z otoczenia osoby zmarłej. Istotne jest bowiem ustalenie okoliczności zgonu. Należy się także zapoznać z dokumentacją dotyczącą stanu zdrowia zmarłego w okresie poprzedzającym zgon (§ 6 rsz). Co ważne, nie jest możliwe odmówienie wystawienia karty zgonu lub opóźnienia jej wydania. Nawet jeśli przyczyny zgonu nie da się dokładnie ustalić. Natomiast w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że przyczyną śmierci było przestępstwo lub samobójstwo, albo nie można ustalić tożsamości zwłok, należy niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub policję. W tym przypadku należy powstrzymać się też od wystawienia karty zgonu (§ 7 rsz). Wówczas kartę taką wystawia lekarz, który na zlecenie sądu lub prokuratora dokonał oględzin lub sekcji zwłok.

Kto może stwierdzić zgon, jeżeli śmierć pacjenta nastąpiła w szpitalu? Wówczas obowiązek stwierdzenia zgonu i dokonania oględzin ma lekarz nadzorujący. Jeśli natomiast go nie ma – lekarz dyżurny. Wskazują na to przepisy zawarte w § 2 i § 3 pkt 1 rozporządzenia w sprawie postępowania ze zwłokami osób zmarłych w szpitalu. W tej sytuacji zwłoki osoby zmarłej mogą być poddane sekcji, szczególnie gdy zgon nastąpił przed upływem 12 godzin od przyjęcia do szpitala.

Oględziny a stwierdzenie zgonu

Jeżeli brak jest podejrzeń, że przyczynę zgonu stanowiło przestępstwo, dopuszczalne staje się ograniczenie się wyłącznie do zewnętrznych oględzin zwłok. Należy wówczas przede wszystkim zwrócić uwagę na to, czy nie ma widocznych śladów urazów ciała. Jeżeli osoba dokonująca oględzin nie jest lekarzem, do czynności tej należy wezwać dodatkowo dwie inne osoby. Następnie z przebiegu oględzin należy sporządzić protokół podpisany przez wszystkich uczestniczących w czynności. Protokół ten z kolei jest niezwłocznie przekazywany – cytując ustawę: właściwemu do spraw zdrowia organu prezydium powiatowej rady narodowej. W chwili obecnej oznacza to właściwy urząd miasta (§ 8 ust. 1 i 2 rsz).

Lekarz, który podejrzewa lub rozpoznaje zakażenie, chorobę zakaźną lub stwierdza zgon z tego powodu, zobowiązany jest do zgłoszenia tego faktu inspektorowi sanitarnemu. Wskazuje na to art. 27 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Obowiązek powiadamiania dotyczy także przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, że zgon nastąpił z powodu zakażenia HIV lub zachorowania na AIDS.

Przeczytaj również:
Uznanie za zmarłego w polskim prawie

Wskazana jest nowelizacja

Na początku 2018 roku pojawił się projekt ustawy o stwierdzaniu, dokumentowaniu i rejestracji zgonów. Podstawowym jego celem jest aktualizacja obecnie obowiązujących, nieadekwatnych do dzisiejszych realiów przepisów. Nie uwzględniają one zmian i postępu w systemie ochrony zdrowia. Co więcej, obecne przepisy wielokrotnie budziły liczne problemy wykonawcze i wątpliwości interpretacyjne przy ich stosowaniu. Ustalenie, kto może dokonać stwierdzenia zgonu i który lekarz jest do tego uprawniony, bywało problematyczne. Powodowało to wielokrotnie trudności w uzyskaniu karty zgonu przez rodzinę zmarłego. Sytuację komplikuje także inna kwestia. W wysyłanych do nieszczęśliwego wypadku lub nagłego zachorowania karetkach pogotowia coraz rzadziej zdarzają się lekarze. Na gruncie obecnych przepisów, w takiej sytuacji, szybkie i bezproblemowe wystawienie karty zgonu staje się wręcz niemożliwe.

Projekt nowej ustawy obejmuje m.in. procedurę stwierdzania zgonu, ustalania jego przyczyny oraz przeprowadzania badania pośmiertnego. Co więcej, planowane jest utworzenie stanowiska koronera. Mowa o powoływanym przez wojewodę urzędniku z wykształceniem lekarskim. Do jego obowiązków będzie należało dokonywanie oględzin ciała. Stwierdzenie zgonu musi się odbyć w ciągu maksymalnie 4 godzin od chwili przyjęcia wezwania (np. telefonicznego od dyspozytora ratownictwa czy z policji). Projekt przewiduje udzielenie kompetencji do stwierdzania zgonu także ratownikom medycznym.