Składniki wynagrodzenia za pracę

Każdemu pracownikowi należy się wynagrodzenie za wykonywaną pracę. Wypłata pensji jest obowiązkiem pracodawcy wynikającym z art. 22 i art. 94 kodeksu pracy. Nieumieszczenie w umowie o pracę wysokości wynagrodzenia nie czyni jej nieważną. Wysokość wynagrodzenia można bowiem ustalić w sposób odpowiadający rodzajowi pracy, kwalifikacjom i ilości świadczonej pracy oraz jednakowemu traktowaniu i zakazowi dyskryminacji.

Najważniejsze cechy wynagrodzenia

Na gruncie kodeksu pracy możemy wyróżnić pięć najważniejszych cech charakteryzujących wynagrodzenie:

• obligatoryjność - za każdą pracę należy się płaca. Jest to obowiązek pracodawcy i prawo pracownika,
• osobisty charakter - świadczenie w postaci wynagrodzenia pracodawca realizuje wyłącznie na rzecz pracownika. Jednocześnie pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia,
• ekwiwalentność - wysokość wynagrodzenia uzależniona jest od rodzaju, ilości i jakości pracy,
• okresowość - wypłata należy się pracownikowi w z góry określonych odstępach czasu, najczęściej miesięcznych,
• przysparzająco-majątkowy charakter świadczenia - to nic innego jak wypłata wynagrodzenia w formie pieniężnej.

Składniki wynagrodzenia – podział

Kodeks pracy dzieli składniki wynagrodzenia na obligatoryjne i fakultatywne, a także na stałe i zmienne (czasowe).

Stałym i obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia jest wynagrodzenie zasadnicze, potocznie zwane "podstawą". Wynagrodzenie zasadnicze nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia.

Ustawa przewiduje również obligatoryjne składniki wynagrodzenia, ale mające charakter zmienny. Zalicza się do nich dodatki z tytułu pracy w nocy oraz pracę w godzinach nadliczbowych. Zmienność tych składników wynagrodzenia polega na tym, że pracownik nie nabywa do nich prawa "z góry", przy każdej wypłacie. Ich wypłata zależy od tego, czy pracownik pracował w nocy lub po godzinach. Od tego zależy ich występowanie oraz wysokość.

Do fakultatywnych składników wynagrodzenia należą te, które zależne są od decyzji pracodawcy bądź od zawarcia porozumienia z partnerami społecznymi. Zaliczamy do nich przede wszystkim dodatki:

• za staż pracy,
• funkcyjny,
• z tytułu posiadania dodatkowych kwalifikacji, np. znajomości języków obcych, ukończonych kursów, zdobytych certyfikatów,
• za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia, szczególnie uciążliwych lub niebezpiecznych,
• premię regulaminową.

Wynagrodzenie zasadnicze

Wynagrodzenie zasadnicze jest stałym i obligatoryjnym składnikiem wynagrodzenia. Wypłaca się je według osobistego zaszeregowania, według z góry określonych stawek.

Jak wspomniałam wyżej, wynagrodzenie zasadnicze nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia, co roku określanego rozporządzeniem Rady Ministrów. Dlatego pracownik, którego wynagrodzenie zasadnicze równe jest wynagrodzeniu minimalnemu, co rok powinien otrzymywać podwyżkę wyrównującą wynagrodzenie do pensji minimalnej.

Obliczając wynagrodzenie pracownika, należy wziąć pod uwagę wszystkie przysługujące pracownikowi składniki wynagrodzenia oraz pozostałe świadczenia wynikające ze stosunku pracy. Do tych pozostałych świadczeń zaliczają się te, które według zasad statystyki zatrudnienia i wynagrodzeń określonych przez GUS zalicza się do wynagrodzeń osobowych. Tak więc do podstawy minimalnego wynagrodzenia wlicza się wszystkie składniki o charakterze fakultatywnym. Nie wlicza się natomiast:

• nagród jubileuszowych,
• odprawy pieniężnej związanej z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy,
• wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych,
• dodatku do wynagrodzenia za pracę w godzinach nocnych.

Wynagrodzenie zasadnicze jest głównym, a często jedynym składnikiem wynagrodzenia. Stanowi ono podstawę do obliczania innych (zarówno stałych, jak i zmiennych) składników wynagrodzenia. Ma więc wpływ między innymi na dodatek wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych.

Dodatki o charakterze obligatoryjnym

Kodeks pracy wyróżnia kilka rodzajów dodatków do wynagrodzenia zasadniczego, które mają charakter obligatoryjny. Pracownikowi należą się więc następujące dodatki:

• za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151(1) kp),
• za pracę w godzinach nocnych (art. 151(8) kp),
• dodatek dla kobiet ciężarnych (art. 179 par. 4 kp),
• wyrównawczy przy zwolnieniach grupowych dla pracowników szczególnie chronionych (art. 5 ust. 6 ZwGrupU w zw. z art. 39 i 177 kp),
• wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy w przypadku choroby zawodowej lub wypadku przy pracy (art. 230 par. 2 kp oraz art. 231 kp).

Dodatki o charakterze fakultatywnym

Do dodatków o charakterze fakultatywnym zaliczamy między innymi dodatek:

• z tytułu stażu pracy - najczęściej brany jest pod uwagę jedynie stać pracy u danego pracodawcy,
• funkcyjny,
• za szczególne umiejętności,
• za znajomość języków obcych,
• zmianowy - przyznawany ze względu na szczególną uciążliwość tego rodzaju pracy,
• za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Premia i prowizja

Dodatkowymi składnikami wynagrodzenia są również premia i prowizja.

Premia charakteryzuje się tym, że musi łączyć się z nią możliwość dochodzenia roszczeń. Innymi słowy: jej wypłata jest uzależniona od pewnych przesłanek (pozytywnych lub negatywnych). W przypadku ich spełnienia przez pracownika musi on otrzymać należną mu premię. Ważnym jest, ażeby kryteria do wypłaty premii były obiektywnie weryfikowalne. Pracownik musi więc dokładnie wiedzieć, jakie warunki musi spełnić, żeby otrzymać premię. Nie mogą to być warunki nieostre, niedokładnie sformułowane czy niezależne od pracownika. Przesłanki pozytywne to takie, których spełnienie warunkuje nabycie prawa do premii. Natomiast spełnienie przesłanek negatywnych wyklucza prawo pracownika do premii.

Prowizja ma najczęściej charakter kwartalny lub roczny. Spełnienie wymagań do wypłaty prowizji skutkuje przyznaniem pracownikowi procentowego udziału w przychodach lub obrotach pracodawcy.

Nagroda jubileuszowa

Mimo mylącej nazwy nagroda jubileuszowa ma charakter premii. Kryteriami jej przyznania jest staż pracy u danego pracodawcy. Najczęściej pierwszą nagrodę jubileuszową otrzymuje się za 20 lat stażu pracy u pracodawcy. Kolejne nagrody zwyczajowo przyznaje się co 5 lat. Ich wysokość wzrasta wraz ze stażem pracy i wynosi wielokrotność wynagrodzenia za pracę.

Nagroda jubileuszowa jest świadczeniem dodatkowym niezwiązanym z wynagrodzeniem. Nie bierze się jej więc pod uwagę przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika.

Czytaj również:

Rodzaje urlopów pracowniczych

Premia uznaniowa mniej uznaniowa niż kiedyś