Zakup kontrolowany oraz przyjęcie lub wręczenie korzyści majątkowej to czynności, które zostały wprowadzone do katalogu działań operacyjno-rozpoznawczych ustawy o Policji jako odpowiedź na konspirację i eskalację przestępczości zorganizowanej.
Zgodnie z art. 19 ust. 1 z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 360 z późn. zm.) przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów, ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw:
i innych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo będą nieprzydatne, sąd okręgowy może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, Komendanta CBŚP albo Komendanta BSWP, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji.
Przeczytaj również: Kontrola operacyjna
Zgodnie z art. 19a ustawy o Policji w sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 o Policji czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa mogą polegać na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej. Ponadto czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą polegać także na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej.
Celem zakupu kontrolowanego jest sprawdzenie wcześniej uzyskanych wiarygodnych informacji o przestępstwie, ustalenie sprawców lub uzyskanie dowodów. Zakup kontrolowany polega na nabyciu, zbyciu lub przejęciu w sposób niejawny:
Zakup kontrolowany to inaczej tzw. kontrolowane wręczenie łapówki. Może także polegać na przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej lub złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Czynności te można niejawnie rejestrować za pomocą urządzeń służących do rejestracji obrazu i dźwięku. Mogą być dokonywane przez policjanta pod przykryciem lub osobę niebędącą policjantem, za jej zgodą. Od osoby takiej uzyskuje się natomiast pisemną zgodę na rejestrowanie przez nią przebiegu czynności przy wykorzystaniu urządzeń technicznych służących do rejestracji obrazu i dźwięku.
Zakup kontrolowany zarządza Komendant Główny Policji lub Komendant Wojewódzki. Cała operacja zarządzana jest na czas określony. Co do zasady – na 3 miesiące. Jej przeprowadzenie możliwe jest po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora okręgowego, którego na bieżąco informuje się o wynikach przeprowadzonych czynności. Co istotne, prokurator może zarządzić zaniechanie czynności w każdym czasie. Dopuszczalne jest jednorazowe przedłużenie stosowania czynności na okres nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące, jeżeli nie ustały przyczyny ich zarządzenia. Może się jednak zdarzyć, że podczas stosowania czynności pojawiają się nowe, istotne okoliczności. Wówczas można zarządzić kontynuowanie czynności przez czas oznaczony, po upływie 6 miesięcy. Jest to zatem możliwe. Jednak tylko w uzasadnionych przypadkach.
Przeczytaj również: Przesyłka niejawnie nadzorowana
Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, iż Wymogi rzetelnego procesu karnego sprowadzają się do tego, że interes publiczny wyrażany w walce z przestępczością nie może uzasadniać korzystania z dowodów uzyskanych w wyniku podżegania przez funkcjonariuszy do popełnienia przestępstwa (wyrok ETPC z 17 października 2007 r., Edwards i Lewis v. Wlk. Brytania).
Jak kwestia ta prezentuje się w orzecznictwie polskich sądów? Zgodnie z wyrokiem Sądu Rejonowego dla Pragi-Południe w Warszawie z dnia 12 lutego 2001 r. (sygn. IX K 120/00) działanie policji można określić jako pułapkę, zasadzkę. Wystąpiły tu bowiem wszystkie elementy przygotowania się na możliwe ewentualne zaistnienie czynu kryminalnego. Nie miała jednak miejsca czynna rola funkcjonariuszy w prowokowaniu zdarzeń. Do prowokacji potrzebna byłaby bardziej aktywna rola funkcjonariuszy. Gdyby np. kanałami operacyjnymi zainspirowali oskarżonych do podjęcia próby kradzieży właśnie tego samochodu. (…) Tego typu działania, zdaniem sądu, znajdują umocowanie prawne w ustawie o Policji. (…) Skoro przestępcy nie cofają się przed stosowaniem coraz ostrzejszych metod, to społeczeństwo i Policja muszą na to reagować.