Zakup kontrolowany i tzw. kontrolowane wręczenie łapówki

Zakup kontrolowany oraz przyjęcie lub wręczenie korzyści majątkowej to czynności, które zostały wprowadzone do katalogu działań operacyjno-rozpoznawczych ustawy o Policji jako odpowiedź na konspirację i eskalację przestępczości zorganizowanej.

Kontrola operacyjna

Zgodnie z art. 19 ust. 1 z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 360 z późn. zm.) przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów, ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw:

• przeciwko życiu, określonych w art. 148-150 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444 z późn. zm., dalej również jako „k.k.”) – czyli przestępstwa zabójstwa, zabójstwa noworodka i zabójstwa eutanatycznego,
• innych przestępstw enumeratywnie wskazanych w ustawie, m.in. zamach na życie Prezydenta RP, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, sprowadzenie zdarzenia niebezpiecznego, katastrofa w komunikacji, uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej, czynna napaść na funkcjonariusza publicznego, łapówkarstwo i przekupstwo, nadużycie uprawnień przez funkcjonariusza, wymuszanie zeznań przez funkcjonariusza publicznego, wzięcie zakładnika, przestępczość zorganizowana i udział w zorganizowanej grupie przestępczej, fałszerstwo faktur, rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze, oszustwo i inne, 
• określonych w art. 46 ust. 1, 2 i 4, art. 47 oraz art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1133) – a więc przestępstwa korupcji sportowej, nieuczciwy udział w zakładach wzajemnych i płatna protekcja w sporcie,
• określonych w art. 178-183 ustawy obrocie instrumentami finansowymi oraz w art. 99-100 ustawy o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych – czyli m.in. przestępstwa nieuprawnionego obrotu instrumentami finansowymi, nieuprawnionego ujawnienia informacji poufnej, przestępstwa manipulacji instrumentami finansowymi, a także karalne proponowanie nabycia papierów wartościowych lub dokonanie oferty publicznej papierów wartościowych instytucji wspólnego inwestowania,
• przeciwko obrotowi gospodarczemu (określonych w art. 296-306 k.k.), powodujących szkodę majątkową lub skierowanych przeciwko mieniu, jeżeli wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów,
• przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, gdy pokrzywdzonym jest małoletni albo gdy treści pornograficzne, o których mowa w art. 202 k.k. (publiczne prezentowanie treści pornograficznych), obejmują udział małoletniego,
• niektórych określonych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ustawie o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, ustawie o muzeach, ustawie o bibliotekach oraz w ustawie o restytucji narodowych dóbr kultury,
• skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czynu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięciokrotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów,
• skarbowych, o których mowa w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 19 z późn. zm.) – czyli nielegalne gry hazardowe,
• nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi, ich prekursorami lub nowymi substancjami psychoaktywnymi oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi,

i innych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo będą nieprzydatne, sąd okręgowy może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, Komendanta CBŚP albo Komendanta BSWP, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji. 

Przeczytaj również: Kontrola operacyjna

Czynności operacyjno-rozpoznawcze

Zgodnie z art. 19a ustawy o Policji w sprawach o przestępstwa określone w art. 19 ust. 1 o Policji czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa mogą polegać na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej. Ponadto czynności operacyjno-rozpoznawcze mogą polegać także na złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęcia lub wręczenia korzyści majątkowej.

Zakup kontrolowany

Celem zakupu kontrolowanego jest sprawdzenie wcześniej uzyskanych wiarygodnych informacji o przestępstwie, ustalenie sprawców lub uzyskanie dowodów. Zakup kontrolowany polega na nabyciu, zbyciu lub przejęciu w sposób niejawny:

• przedmiotów pochodzących z przestępstwa,
• ulegających przepadkowi,
• których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione.

Zakup kontrolowany to inaczej tzw. kontrolowane wręczenie łapówki. Może także polegać na przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej lub złożeniu propozycji nabycia, zbycia lub przejęcia przedmiotów pochodzących z przestępstwa. Czynności te można niejawnie rejestrować za pomocą urządzeń służących do rejestracji obrazu i dźwięku. Mogą być dokonywane przez policjanta pod przykryciem lub osobę niebędącą policjantem, za jej zgodą. Od osoby takiej uzyskuje się natomiast pisemną zgodę na rejestrowanie przez nią przebiegu czynności przy wykorzystaniu urządzeń technicznych służących do rejestracji obrazu i dźwięku.

Jak długo prowadzona jest taka czynność?

Zakup kontrolowany zarządza Komendant Główny Policji lub Komendant Wojewódzki. Cała operacja zarządzana jest na czas określony. Co do zasady – na 3 miesiące. Jej przeprowadzenie możliwe jest po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora okręgowego, którego na bieżąco informuje się o wynikach przeprowadzonych czynności. Co istotne, prokurator może zarządzić zaniechanie czynności w każdym czasie. Dopuszczalne jest jednorazowe przedłużenie stosowania czynności na okres nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące, jeżeli nie ustały przyczyny ich zarządzenia. Może się jednak zdarzyć, że podczas stosowania czynności pojawiają się nowe, istotne okoliczności. Wówczas można zarządzić kontynuowanie czynności przez czas oznaczony, po upływie 6 miesięcy. Jest to zatem możliwe. Jednak tylko w uzasadnionych przypadkach.

Przeczytaj również: Przesyłka niejawnie nadzorowana

Zakup kontrolowany – prowokacja policyjna (wyrok ETPC)

Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, iż Wymogi rzetelnego procesu karnego sprowadzają się do tego, że interes publiczny wyrażany w walce z przestępczością nie może uzasadniać korzystania z dowodów uzyskanych w wyniku podżegania przez funkcjonariuszy do popełnienia przestępstwa (wyrok ETPC z 17 października 2007 r., Edwards i Lewis v. Wlk. Brytania).

Jak kwestia ta prezentuje się w orzecznictwie polskich sądów? Zgodnie z wyrokiem Sądu Rejonowego dla Pragi-Południe w Warszawie z dnia 12 lutego 2001 r. (sygn. IX K 120/00) działanie policji można określić jako pułapkę, zasadzkę. Wystąpiły tu bowiem wszystkie elementy przygotowania się na możliwe ewentualne zaistnienie czynu kryminalnego. Nie miała jednak miejsca czynna rola funkcjonariuszy w prowokowaniu zdarzeń. Do prowokacji potrzebna byłaby bardziej aktywna rola funkcjonariuszy. Gdyby np. kanałami operacyjnymi zainspirowali oskarżonych do podjęcia próby kradzieży właśnie tego samochodu. (…) Tego typu działania, zdaniem sądu, znajdują umocowanie prawne w ustawie o Policji. (…) Skoro przestępcy nie cofają się przed stosowaniem coraz ostrzejszych metod, to społeczeństwo i Policja muszą na to reagować.