Zasiłek okresowy – kiedy można go otrzymać?

Zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego osobie samotnie gospodarującej, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, oraz rodzinie, której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny.

Czym jest zasiłek okresowy?

Zasiłek okresowy jest świadczeniem pieniężnym przyznawanym z pomocy społecznej, którego otrzymanie uzależnia się od spełnienia kryterium dochodowego. Jego beneficjentem może być osoba samotnie gospodarująca (której dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej) i rodzina (której dochód jest niższy od kryterium dochodowego rodziny). Adresatem zasiłku okresowego nie jest natomiast osoba w rodzinie. Nawet jeśli przyznanie świadczenia wiąże się z okolicznościami dotyczącymi konkretnej osoby (niepełnosprawność, długotrwała choroba). Ustawodawca wychodzi tu z założenia, że skutki tych okoliczności odczuwa cała rodzina. Zasiłek okresowy ma pomóc je złagodzić. Co najważniejsze jednak, zasiłku okresowego nie przyznaje się na zaspokojenie konkretnej potrzeby. Ma on zapewnić okresowy dochód, którym świadczeniobiorca będzie dysponował w miarę swobodnie, zaspokajając podstawowe potrzeby bytowe. Przyznanie i wypłata tej formy pomocy mieści się w zadaniach własnych gminy o charakterze obowiązkowym.

Przesłanki uprawniające do zasiłku

Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej (dalej jako „ups”) zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na:

1. długotrwałą chorobę,
2. bezrobocie,
3. niepełnosprawność,
4. możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego.

Posłużenie się wyrażeniem „w szczególności” wskazuje, że katalog przesłanek uprawniających do zasiłku pozostaje otwarty. To jednocześnie stwarza organowi dużą swobodę decyzyjną. Przyznanie tej formy wsparcia zależy w gruncie rzeczy od spełnienia ogólnych warunków udzielenia pomocy społecznej. Należy wziąć pod uwagę wystąpienie okoliczności, o których mowa w art. 7 ups (czyli m.in. ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności czy trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego) lub innych będących źródłem trudnej sytuacji życiowej. Niemniej ustawodawca zdecydował się w szczególny sposób potraktować cztery z nich, które w ocenie zgłaszanych potrzeb należy traktować priorytetowo.

Kryterium dochodowe

Podstawowym warunkiem przyznania świadczenia jest spełnienie kryterium dochodowego. Od 1 października 2018 r. kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wynosi 701 zł. Dla osoby w rodzinie wynosi natomiast  528 zł. Kwota dochodu z 1 ha przeliczeniowego wynosi 308 zł. Obliczając dochód rodziny, podobnie jak przy zasiłku stałym, w składzie rodziny nie uwzględnia się osób i dochodów, o których mowa w art. 10 ust. 1 ups. Nie uwzględnia się zatem dzieci wychowywanych w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka oraz pełnoletnich wychowanków rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka. Do dochodu nie wlicza się ich dochodów oraz świadczeń na pokrycie kosztów ich utrzymania i dodatków przyznanych na podstawie przepisów o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zgodnie z art. 38 ust. ups zasiłek okresowy ustala się:

1. w przypadku osoby samotnie gospodarującej – do wysokości różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby, z tym że kwota zasiłku nie może być wyższa niż 418 zł miesięcznie;
2. w przypadku rodziny – do wysokości różnicy między kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny.

Co istotne, kwota zasiłku okresowego ustalona zgodnie z powyższym przepisem nie może być niższa niż 50% różnicy między kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej a dochodem tej osoby oraz między kryterium dochodowym rodziny a dochodem tej rodziny (art. 38 ust. 3 ups). Kwota zasiłku okresowego nie może być niższa niż 20 zł miesięcznie (art. 38 ust. 4 ups). Jeżeli natomiast z wyliczenia świadczenia wychodzi niższa kwota, organ musi ją podnieść do 20 zł.

Kwota zasiłku – uznanie administracyjne

Określenie w art. 38 ust. 2 i 3 maksymalnej i minimalnej wysokości zasiłku okresowego oznacza, iż organ, ustalając kwotę zasiłku, działa w granicach uznania administracyjnego, określanego w orzecznictwie sądowym mianem „względnej uznaniowości”. W przeciwnym wypadku przepis określiłby sztywno wysokość tego świadczenia.

Podobne stanowisko zajmuje Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach. W wyroku z 24 lutego 2015 r. (sygn. IV SA/Gl 518/14) stwierdzono, że w ramach względnego uznania administracyjnego, czyli w granicach pomiędzy najwyższą i najniższą kwotą zasiłku okresowego, organ nie może pominąć własnych możliwości finansowych, liczby osób i rodzin ubiegających się o pomoc oraz hierarchii potrzeb, na które środki publiczne mają być przeznaczone.

Organ nie jest więc z jednej strony zobowiązany do przyznawania zasiłku w maksymalnej wysokości, z drugiej jednak strony nie jest uprawniony do rozstrzygania dowolnie, bez odniesienia do wskazanych wyżej kryteriów. Przy przyznawaniu tego świadczenia organy muszą uwzględniać fakt, że w sytuacji posiadania ograniczonych środków finansowych na ten cel środki te winny trafić do jak największej liczby osób potrzebujących.

Prowadząc postępowanie, organ nie może przyznać świadczenia ani w niższej, ani w wyższej kwocie, niż wynika to z komentowanych przepisów. W ustalonych w ten sposób widełkach organ może się jednak poruszać swobodnie. Przy czym powinien ustalić to świadczenie w wysokości adekwatnej do sytuacji wnioskodawcy. jego potrzeb i możliwości zaspokojenia swoich potrzeb we własnym zakresie oraz posiadanych przez organ środków finansowych na realizację zadań pomocowych.

Podwyższenie kwoty zasiłku okresowego uchwałą rady gminy

Zgodnie z art. 38 ust. 6 ups, minimalne kwoty zasiłku okresowego mogą zostać podwyższone w drodze uchwały rady gminy. Uprawnienie rady gminy, o którym mowa w art. 38 ups, dotyczy kwot świadczenia wyliczonych na podstawie art. 38 ust. 2 i 3 ups. Oznacza to, że w uchwale rada powinna określić korzystniejszy dla beneficjenta sposób obliczeń. W szczególności przez podwyższenie przelicznika – 50%, poprzez który przemnaża się różnicę pomiędzy kryterium dochodowym a uzyskanym przez wnioskodawcę dochodem. Jeżeli rada gminy skorzysta ze swego uprawnienia, jej uchwała będzie miała pierwszeństwo zastosowania przed ustawą.

Czas, na jaki zostaje przyznany zasiłek

Jak wynika wprost z nazwy zasiłku okresowego, przyznaje się go na czas określony. Ustawodawca nie wprowadza w tej kwestii ograniczeń. Pozostawia to ustaleniom organu przyznającego świadczenie. Zgodnie z art. 38 ust. 5 uop okres, na jaki jest przyznawany zasiłek, ustala ośrodek pomocy społecznej, a raczej organ prowadzący postępowanie, na podstawie okoliczności sprawy. Nie powinien być on zbyt krótki. Przyznana pomoc finansowa powinna mieć bowiem jakiś sens. Tym samym powinien on obejmować co najmniej kilka miesięcy. Jeżeli powodem przyznania zasiłku jest oczekiwanie na nabycie uprawnień do innych świadczeń z zabezpieczenia społecznego, to wskazane jest przyznanie zasiłku okresowego do tego czasu. Początek okresu zasiłkowego wyznacza miesiąc złożenia wniosku. Świadczenie wypłaca się od pierwszego dnia miesiąca, w którym wniosek wpłynął. Niezależnie, czy nastąpiło to w pierwszym, czy w ostatnim dniu miesiąca.

Łączenie zasiłku okresowego z innymi świadczeniami

Zgodnie z art. 38 ust. 4a ups, w przypadku podjęcia zatrudnienia przez osobę objętą kontraktem socjalnym pobierającą zasiłek okresowy, może być on wypłacany nadal niezależnie od dochodu, do dnia wynikającego z decyzji przyznającej zasiłek okresowy. Nie dłużej jednak niż do 2 miesięcy od dnia, w którym osoba została zatrudniona. Zasiłek okresowy wypłaca się niezależnie od dochodu w sytuacji określonej w ust. 4a nie częściej niż raz na 2 lata (art. 38 ust. 4b ups).

Natomiast w myśl art. 99 ust. 1 ups nie można jednocześnie pobierać zasiłku okresowego i emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego. Jeżeli zasiłek i świadczenie ubezpieczeniowe będą dotyczyły tego samego okresu, organ wypłacający rentę lub emeryturę ma obowiązek pomniejszyć świadczenie o kwotę wypłaconego zasiłku. Potrącenia dokonuje się na rzecz ośrodka pomocy społecznej, który wypłacił zasiłek okresowy.

Przeczytaj również:
Zasiłek pogrzebowy i renta rodzinna. Wsparcie otrzyma nawet były małżonek zmarłego