Wyrok, postanowienie, nakaz zapłaty. Jak czytać orzeczenia sądowe?

Dla przeciętnego człowieka spotkanie z sądem nie jest codziennością. Najczęściej kontakt osób fizycznych z wymiarem sprawiedliwości odbywa się przy okazji spraw spadkowych czy rodzinnych. Istnieje również dość duża szansa otrzymania wezwania do złożenia zeznań jako świadek. Wobec tego zwykły obywatel rzadko staje przed koniecznością przeczytania, zinterpretowania i wykonania orzeczenia sądowego. Dlatego też w wielu przypadkach zrozumienie wyroku czy postanowienia nastręcza problemów. Jak więc czytać rozstrzygnięcia sądowe? Na co zwrócić szczególną uwagę?

Podstawowe orzeczenia sądowe to zarządzenia, postanowienia, wyroki i nakazy zapłaty. Trzy pierwsze rodzaje rozstrzygnięć zapadają we wszystkich procedurach – cywilnej, karnej i administracyjnej. Nakaz zapłaty to orzeczenie charakterystyczne wyłącznie dla postępowania cywilnego. Jego znaczenie jest podobne jak w przypadku wyroku – sąd zasądza w nim określone świadczenie, rozstrzyga sprawę merytorycznie. Postanowienia i zarządzenia służą do orzekania o kwestiach wpadkowych, często o charakterze proceduralnym. Czasami postanowienia mają skutek podobny do wyroku – rozstrzygają sprawę merytorycznie. Będzie tak w cywilnym trybie nieprocesowym, właściwym dla spraw spadkowych czy niektórych spraw rodzinnych.

Orzeczenia we wszystkich rodzajach spraw są do siebie podobne

Niezależnie od procedury wszystkie te orzeczenia wyglądają podobnie. Taka dostrzegalna na pierwszy rzut oka różnica występuje jedynie między wyrokami karnymi a cywilnymi i administracyjnymi. Te pierwsze są po prostu dłuższe, gdyż zawierają skrótowy opis stanu faktycznego sprawy (tzw. opis czynu). W wyroku cywilnym znajdziemy wyłącznie suche rozstrzygnięcie bez jakiegokolwiek odniesienia do okoliczności sprawy. Te opisane są dopiero w uzasadnieniu. Oczywiście można dostrzec różne inne, kosmetyczne różnice między poszczególnymi rozstrzygnięciami. Nie mają one jednak wpływu na to, jak należy czytać orzeczenie.

Rozstrzygnięcia każdego rodzaju uczestnicy postępowania otrzymują za pośrednictwem poczty i w formie listu poleconego nadawanego za potwierdzeniem odbioru. Poza orzeczeniem w kopercie znajdziemy zawsze pismo przewodnie zawierające odpowiednie pouczenie. Stanowi to istotną pomoc w zrozumieniu rozstrzygnięcia i ustaleniu, co dalej należy z nim zrobić. Problemem może być fakt, że pouczenie nie jest zazwyczaj formułowane przystępnym językiem. Najczęściej to po prostu wklejone fragmenty odpowiednich przepisów prawnych. Spokojne ich przestudiowanie powinno jednak wystarczyć i dać odpowiedź chociażby na pytanie o możliwość i sposób zaskarżenia niekorzystnego orzeczenia.

Najważniejsze elementy każdego orzeczenia

Skoro, tak jak już wyżej wskazano, każde orzeczenie wygląda podobnie, można wyróżnić pewne elementy występujące zawsze. Są to:

• sygnatura akt,
• określenie rodzaju orzeczenia,
• data wydania orzeczenia,
• oznaczenie sądu i wydziału,
• oznaczenie składu sądu oraz protokolanta,
• określenie rodzaju posiedzenia, na którym rozstrzygano sprawę (rozprawa albo posiedzenie niejawne) i jego daty,
• zwięzłe określenie rodzaju sprawy i jej przedmiotu,
• oznaczenie stron,
• opis okoliczności faktycznych (tylko w sprawie karnej),
• rozstrzygnięcie,
• podpisy sędziów wydających rozstrzygnięcie.

Sygnatura akt

Sygnatura akt to oznaczenie rodzaju sprawy i numer porządkowy, pod którym jest ona zarejestrowana. Nadaje się ją przy dekretowaniu pierwszego pisma, czyli już na samym początku całego postępowania. Czasami w toku procesu ulega ona zmianie. Najczęściej ma to miejsce w przypadku przekazania sprawy do trybu zwykłego na skutek zaskarżenia nakazu zapłaty (sprawy nakazowe oznaczane są jako Nc czy GNc, a sprawy rozpoznawane w trybie zwyczajnym jako C czy GC). Każda procedura ma swoje odrębne oznaczenie – przykładowo „K” to sprawa karna, „SA” to sprawa tocząca się przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym, „Ns” to sprawa cywilna nieprocesowa (właściwe oznaczenie chociażby w przypadku spraw spadkowych).

Rodzaj orzeczenia

Kolejny element to oznaczenie rodzaju rozstrzygnięcia. Tutaj trzeba wyróżnić przede wszystkim wyrok, w tym zaoczny i nakazowy. Ten pierwszy wydawany jest w postępowaniu cywilnym w przypadku bierności pozwanego. Ten drugi jest natomiast właściwy dla postępowania karnego. Mamy z nim do czynienia w drobnych sprawach, w których orzeczenie może być wydane bez przeprowadzania rozbudowanego postępowania dowodowego. Podobnym rodzajem rozstrzygnięcia jest nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym albo nakazowym. Jest on wydawany w sporach o roszczenia pieniężne, w których zasadność żądania nie budzi na pierwszy rzut oka wątpliwości. Sprawa jest więc załatwiana bez rozprawy i bez wiedzy pozwanego, który dowiaduje się o niej dopiero z chwilą otrzymania orzeczenia pocztą. Takiej przesyłki nie można bagatelizować. Niezłożenie sprzeciwu (w tzw. postępowaniu upominawczym) albo zarzutów (w tzw. postępowaniu nakazowym) w terminie 14 dni od otrzymania nakazu powoduje jego uprawomocnienie się, czyli zabiera możliwość skorzystania z prawa do złożenia odwołania.

Data wydania orzeczenia

Data wydania orzeczenia określa dzień jego sporządzenia, podpisania oraz ogłoszenia. Wyroki są najczęściej wygłaszane do publicznej wiadomości na posiedzeniu jawnym. Wstęp na nie ma nie tylko strona, ale również publiczność. Tego rodzaju merytoryczne rozstrzygnięcie może czasem zapaść również na posiedzeniu niejawnym, o którym nie trzeba zawiadamiać stron. Będzie tak chociażby w przypadku ostatecznych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego, chyba że strona wniesie o przeprowadzenie rozprawy. Postanowienia i zarządzenia są wydawane najczęściej na posiedzeniu niejawnym. Można spotkać się z nimi jednak również w toku rozprawy.

Oznaczenie sądu i jego składu

Analizując wyrok w części dotyczącej oznaczenia sądu oraz jego składu, warto sprawdzić, czy nie doszło do istotnej pomyłki proceduralnej. Wyrok wydany przez Sąd Rejonowy w sprawie właściwej dla Sądu Okręgowego będzie bowiem nieważny, czyli możliwy do podważenia w dość prosty sposób. Podobnie będzie w przypadku rozstrzygnięcia sporu przez sprzeczny z prawem skład sądowy. W niektórych kategoriach spraw wyroki muszą bowiem zapaść z udziałem trzech czy nawet pięciu sędziów. Czasami – szczególnie w sprawach rodzinnych czy pracowniczych – zawodowych prawników muszą wesprzeć ławnicy.

Rodzaj posiedzenia

Kolejnym obowiązkowym elementem jest oznaczenie rodzaju posiedzenia, na którym toczyła się sprawa. Konieczne jest wyliczenie wszystkich rozpraw, które odbyły się przed wydaniem wyroku. Zapis ten ma głównie charakter techniczny. Warto jednak zwrócić na niego uwagę, gdyż pomaga on w uporządkowaniu przebiegu całego postępowania. Przygotowując apelację, często zagląda się do protokołów rozpraw, a szczególnie do treści zeznań świadków, aby sprawdzić prawidłowość ich sądowej interpretacji.

Rodzaj sprawy i jej przedmiot

Zwięzłe oznaczenie rodzaju sprawy i przedmiotu orzeczenia pozwala zorientować się, czego dotyczy orzeczenie. W przypadku wyroków ma to mniejsze znaczenie, gdyż strona zazwyczaj doskonale wie, o co chodzi w sprawie. Inaczej jest natomiast w przypadku zarządzeń czy postanowień. Te czasem wydawane są bowiem w kwestiach proceduralnych, których może być wiele. Postanowienie może chociażby dotyczyć wyłączenia sędziego, rozstrzygnięcia o wniosku dowodowym. Zarządzeniem odracza się rozprawy czy decyduje o wezwaniu na rozprawę świadków. W takich sytuacjach wskazanie przedmiotu orzeczenia pozwala je po prostu lepiej zrozumieć.

Oznaczenie stron

Oznaczenie stron, a właściwie podmiotów, których dotyczy orzeczenie ma najistotniejsze znaczenie w sprawach karnych. Wyroki często zapadają bowiem wobec wielu oskarżonych. Może się również zdarzyć tak, że co do niektórych z nich postępowanie zakończy się wcześniej. Podobnie jest w niektórych sprawach cywilnych, a to dzięki przyznaniu sądom uprawnienia do wydania tzw. wyroku częściowego. Może być tak, że roszczenie tylko jednego z powodów jest zasadne.

Okoliczności faktyczne

Tylko i wyłącznie w sprawach karnych bardzo ważnym elementem orzeczenia jest tzw. opis czynu i jego kwalifikacja prawna, czyli zwięzłe przedstawienie zarzutu stawianego przez oskarżyciela. Można z niego dowiedzieć się, za co tak właściwie przed sąd postawiono oskarżonego. Z tym elementem wyroku należy koniecznie się zapoznać. Jakiekolwiek braki w opisie czynu są bowiem podstawą do podważenia całego orzeczenia. Pominięcie chociażby stwierdzenia „w celu uzyskania korzyści majątkowych” całkowicie wyklucza skazanie za oszustwo. Nawet jeśli takie ustalenie zostało rzeczywiście poczynione, tylko przez omyłkę nie zawarto go w sentencji orzeczenia.

Rozstrzygnięcie

Kolejny element jest tym najistotniejszym. Po wskazaniu przedmiotu sprawy i oznaczeniu stron następuje właściwe rozstrzygnięcie. Oczywiście możliwości jest tutaj wiele. Powództwo może być oddalone albo uwzględnione. Oskarżony może być skazany albo uniewinniony. Decyzja administracyjna może zostać utrzymana w mocy albo uchylona. Roszczenie dochodzone pozwem może zostać zabezpieczone. Wpadkowe postanowienia czy zarządzenia składają się najczęściej z jednego punktu. W wyroku znajdziemy ich natomiast więcej. W sprawie cywilnej najpierw sąd decyduje o roszczeniu głównym. Następnie zamieszcza rozstrzygnięcie o kosztach procesu. Podobnie jest w sprawie administracyjnej. W sprawie karnej w pierwszej kolejności sąd skazuje albo uniewinnia oskarżonego. Następnie – w oddzielnym punkcie – znajduje się rozstrzygnięcie o karze. Na końcu rozliczane są, podobnie jak w sprawie cywilnej, koszty procesu.

Podpisy sędziów wydających rozstrzygnięcie

Ostatnim elementem każdego orzeczenia, wieńczącym niejako dzieło, są podpisy członków składu orzekającego. Bez nich rozstrzygnięcia nie można uznać za istniejące, czyli skutecznie wydane. Co jednak istotne, podpisy znajdują się jedynie na oryginale orzeczenia, dostępnym do wglądu w sądowej czytelni akt. Do stron wysyłany jest natomiast odpis, na którym widnieje pieczęć sądowa oraz potwierdzenie kopii za zgodność z oryginałem przez sekretarza sądowego.

Uzasadnienia

Bardzo istotnym dodatkiem dla wielu orzeczeń sądowych są ich uzasadnienia. Najczęściej sporządzane są one jedynie na wniosek zainteresowanej strony. W praktyce proszą o nie uczestnicy postępowania, którzy są zainteresowani zaskarżeniem rozstrzygnięcia. To bowiem dzięki lekturze uzasadnienia można ustalić, czy prawidłowo zebrano materiał dowodowy i zrekonstruowano stan faktyczny sprawy oraz zastosowano przepisy prawne.