Na czym polega rozszerzona wspólność majątkowa między małżonkami?

Stosunki majątkowe małżonków możemy podzielić na ustrojowe stosunki majątkowe oraz stosunki mieszczące się poza ustrojem, będące skutkiem zawierania przez małżonków umów występujących w obrocie, zarówno nazwanych, jak i nienazwanych. Źródłem ustrojowego stosunku majątkowego może być ustawa, przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, umowa, czyli tzw. intercyza, oraz orzeczenie sądu lub przepis prawa w przypadku ustroju przymusowego. Na czym polega rozszerzona wspólność majątkowa między małżonkami?

Wspólność majątkowa jako zasada

Zgodnie z art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1359, dalej również jako „k.r.o.”) z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Przeczytaj również: Ustroje majątkowe w małżeństwie

Możliwość zawarcia umowy między małżonkami

Umowa majątkowa małżeńska to umowa, która zawierana jest między małżonkami lub przyszłymi małżonkami, i która prowadzi do wprowadzenia innego majątkowego ustroju małżeńskiego niż ustrój ustawowy. Pozwala ona zatem na dokonanie wyboru takiego ustroju majątkowego, który najbardziej odpowiada interesom i planom małżonków. Celem takiej umowy jest ustalenie zasad, według których mają kształtować się wzajemne stosunki majątkowe małżonków. Zgodnie z art. 47 § 1 k.r.o. małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego określa umowy majątkowe małżonków przez wskazanie ich celu. W uzasadnieniu wyroku z 25 listopada 2003 r. (sygn. II CK 273/02) Sąd Najwyższy stwierdził m.in., że „celem tego rodzaju umowy jest ustalenie zasad, według których mają kształtować się wzajemne stosunki majątkowe małżonków, a więc uregulowanie – w granicach dozwolonych przez prawo – istnienia i zakresu wspólności ustawowej (art. 47 § 1 k.r.o.)” (zob. także postanowienie Sądu Najwyższego z 22 października 2009 r., sygn. III CZP 67/09). 

Rozszerzona wspólność majątkowa

Zawarcie umowy rozszerzającej wspólność uzasadnione jest w szczególności w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, jeżeli w skład majątku osobistego jednego z małżonków wchodzi gospodarstwo rolne. Pomoc świadczona w gospodarstwie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z małżonków z reguły wykonywana jest poza obowiązkiem wzajemnej pomocy, określonym w art. 23 k.r.o. Po drugie, jeżeli małżonkowie mają wybudować dom na gruncie wchodzącym w skład majątku osobistego jednego z małżonków. Budynek stanowi część składową gruntu, a w konsekwencji jego właścicielem jest małżonek będący właścicielem gruntu. 

Ograniczenia podmiotowe umowy rozszerzającej wspólność

Zgodnie z art. 49 § 1 k.r.o. nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

• przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
• prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
• niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Uprawnienia wierzyciela w razie rozszerzenia wspólności majątkowej

Jeżeli wierzytelność powstała przed rozszerzeniem wspólności, wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek, może żądać zaspokojenia także z tych przedmiotów majątkowych, które należałyby do majątku osobistego dłużnika, gdyby wspólność majątkowa nie została rozszerzona (art. 50 k.r.o.). Oznacza to, że wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego także wtedy, gdy:

• małżonkowie zawrą umowę rozszerzającą wspólność ustawową, a wierzytelność powstała przed jej zawarciem;
• wierzytelność powstała po zawarciu małżeństwa, ale przed umownym rozszerzeniem wspólności ustawowej;
• wierzytelność dotyczy majątku osobistego.

Wszystkie powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie.