Co moje to i twoje, czyli o ustrojach majątkowych w małżeństwie

Podobno wspólny kredyt wiąże bardziej niż związek małżeński. Planowanie zarządzania finansami może okazać się nie lada problemem, jeżeli atmosfera między małżonkami zaczyna się psuć.

Czy faktycznie wszystko w małżeństwie jest wspólne? Jakie opcje zarządzania wspólnym lub własnym majątkiem w małżeństwie przewidział ustawodawca?

Ustrój wspólności ustawowej

Ustrój wspólności ustawowej jest najczęstszym ustrojem majątkowym między małżonkami. Powstaje z mocy prawa w momencie zawarcia małżeństwa (tutaj przewidziano dwa wyjątki: ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków lub jego upadłość). W systemie wspólności ustawowej mogą istnieć trzy majątki:
majątek wspólny, majątek męża oraz majątek żony.

Majątki i ich składniki

Według kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania wspólnie przez małżonków lub przez jednego z nich. Kodeks wylicza przykładowe i najczęstsze wartości majątkowe, które wchodzą w skład majątku wspólnego. Są to:

• Wynagrodzenie za pracę i dochody z działalności zarobkowej każdego z małżonków,
• Dochody z majątku wspólnego i z majątku osobistego każdego z małżonków; np. odsetki z lokaty w banku, mimo że należy ona tylko do jednego z małżonków,
• Środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,
• Kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w ustawie o ubezpieczeniach społecznych.

Jak już wspomniano, są to wyliczenia przykładowe. Wspólność majątkowa może również objąć wierzytelność, jeżeli w majątku wspólnym została dokonana szkoda przez osobę trzecią. W tym przypadku oboje małżonków mają roszczenie do dłużnika (np. ktoś wycina drzewa, które dawały owoce, te z kolei były sprzedawane przez któregoś z małżonków, a dochód ze sprzedaży trafiał do majątku wspólnego.)

Ogół tych praw tworzy tzw. masę majątkową, której współwłaścicielami są oboje małżonkowie. Taka współwłasność nazywa jest współwłasnością łączną. Jest ona bezudziałowa, co oznacza, że nie dzieli się na ułamki (np. jeden z małżonków nie może powiedzieć, że 3/4 domu należy tylko do niego, więc drugi małżonek nie może z niej korzystać). Jednak w razie rozwiązania wspólności łącznej (np. poprzez rozwód), ustawodawca przyjmuje, że te udziały były równe.

Majątek osobisty każdego z małżonków

Również tutaj ustawodawca wyodrębnił grupę praw, które z kolei należą tylko do jednego z małżonków. Są to:

• Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, czyli najczęściej przed zawarciem małżeństwa,
• Przedmioty nabyte przez dziedziczenie lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej; np. ojciec daruje synowi nieruchomość – w razie braku postanowienia, że nieruchomość wejdzie w skład wspólności – będzie należeć ona tylko do syna,
• Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa majątkowe małżonka który jest wspólnikiem w spółce cywilnej),
• Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków (np. odzież, zegarek, przedmioty służące do hobby. Jednakże – jak orzekł Sąd Najwyższy – samochód zakupiony i użytkowany przez jednego z małżonków jest już składnikiem majątku wspólnego),
• Prawa niezbywalne – mogą przysługiwać tylko jednej osobie (np. prawo do alimentów),
• Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (np. odszkodowanie za szkodę doznaną w wypadku komunikacyjnym). Natomiast stała renta przyznana z racji niemożności podjęcia pracy będzie już należeć do majątku wspólnego, traktowana jako stałe źródło dochodu,
• Wierzytelność o wynagrodzenie za pracę (jednak pobrana pensja należy już do majątku wspólnego),
• Nagrody osobiste np. medal olimpijski (natomiast premia, jako nadzwyczajne wynagrodzenie za pracę, należy już do majątku wspólnego, ponieważ wynika ze stosunku pracy),
• Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy (np. małżonek, który napisze utwór może samodzielnie nim rozporządzać. Jednak pożytki pobrane z tego prawa wchodzą już do majątku wspólnego),
• Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (np. żona sprzedaje samochód, który zakupiła zanim wyszła za mąż. Ma ona prawo kupić sobie za te pieniądze bardzo drogą torebkę, bądź pojechać na wycieczkę.).

Zarządzanie majątkiem wspólnym

Zarządzanie majątkiem wspólnym jest bardzo ważne. Warto wiedzieć, w jakim stopniu możemy decydować o majątku sami, a kiedy wymaga to konsultacji z małżonkiem.

Każdy z małżonków ma takie samo prawo, aby rozporządzać wspólnym majątkiem. Ustawodawca nie wykluczył, że podejmowanie przez każdego z małżonków osobno decyzji może prowadzić do sprzeczki, dlatego nakazał im współdziałać przy wykonywaniu zarządu. Ponadto na małżonkach spoczywa obowiązek wzajemnego informowania się o sprawach majątku wspólnego, o dokonywanych czynnościach oraz o zobowiązaniach. Ignorowanie tego obowiązku, a w szczególności jeżeli zachowanie jednego z małżonków ma prowadzić do uszczuplenia majątku wspólnego, może prowadzić do pozbawienia prawa do samodzielnego zarządu albo do ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej (np. mąż, który zaciąga pożyczki bez wiedzy żony, choroba alkoholowa, która uszczupla wspólny majątek).

Każdy z małżonków ma prawo do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym. Jednak drugi z małżonków ma prawo się temu sprzeciwić. Prawo to nie obowiązuje przy czynnościach zwykłego zarządu np. zakupie żywności lub środków czystości.

Potrzebna zgoda drugiego małżonka

Pewne czynności, wymienione przez KRiO, wymagają zgody drugiego małżonka. Są to:

• Czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków (np. sprzedaż mieszkania, obciążenie hipoteką, wynajęcie wspólnego domu)
• Czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal (np. ustanowienie służebności osobistej mieszkania)
• Darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych; np. zgoda żony będzie wymagana, jeżeli jej mąż będzie chciał podarować swojej córce z pierwszego małżeństwa mieszkanie. Natomiast jej zgoda nie będzie już wymagana, jeżeli mąż podaruje swojej córce biżuterię z okazji urodzin.
• Czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa (np. sprzedaż nieruchomości rolnej lub przedsiębiorstwa)

Co jeśli jeden z małżonków, mimo braku wymaganej zgody, zawrze umowę np. sprzedaży wspólnego domu? Druga strona (w tym wypadku kupiec domu) może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin do potwierdzenia umowy. Jeżeli termin upłynie, a małżonek nie wyrazi zgody – taka umowa jest nieważna.

Istnieją jednak sytuacje, gdy małżonek o taką zgodę może zwrócić się do sądu. Wynika to głównie z braku porozumienia między małżonkami. Jeżeli z takiej czynności wynika dobro rodziny, sąd udzieli wymaganej zgody na dokonanie tejże czynności prawnej.

Umowne ustroje majątkowe małżeńskie

Tradycyjnym ustrojem ustanowionym z mocy samego prawa jest wyżej opisana wspólność ustawowa. Jednakże ustawodawca przewidział również inne rozwiązania, jeżeli chodzi o zarządzanie majątkiem w małżeństwie. Umowne ustroje majątkowe są niczym innym jak umową zawartą w formie aktu notarialnego między małżonkami przed ślubem, lub w trakcie trwania związku małżeńskiego.

Wspólność majątkowa rozszerzona jest ustrojem który wprowadza do majątku wspólnego również przedmioty z majątku osobistego np. te nabyte przed zawarciem małżeństwa lub przedmioty przeznaczone do użytku osobistego. Jednak ustawodawca wprowadza tutaj pewne ograniczenia co do objęcia wspólnością :

• Przedmiotów uzyskanych z tytułu dziedziczenia lub darowizny
• Praw majątkowych wynikających ze wspólności łącznej
• Praw niezbywalnych
• Wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia
• Niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę albo z tytułu innej działalności zarobkowej

Co oznacza, że wyżej wymienione prawa – mimo rozszerzonej wspólności majątkowej – nie wejdą w skład majątku wspólnego.

Wspólność majątkowa ograniczona polega na wyłączeniu z majątku wspólnego małżonków pewnych przedmiotów np. wynagrodzenia za pracę. Jednakże, nie można wyłączyć z tego majątku wszystkich przedmiotów. Aby można było nadal mówić o ustroju ograniczonej wspólności majątkowej, we wspólnym majątku małżonków musi pozostać chociaż jeden wspólny składnik.

Rozdzielność majątkowa czyli tzw. intercyza sprawia, że między małżonkami nie istnieje majątek wspólny – istnieją tylko majątki osobiste. Każdy z małżonków może samodzielnie rozporządzać np. swoim wynagrodzeniem za pracę. Jednak mimo zawarcia takiej umowy małżonkowie na podstawie przepisów kodeksu cywilnego mogą być współwłaścicielami rzeczy np. wspólnego domu.

Czytaj również:

Alfabet prawa: S jak separacja

Pozew o rozwód – jak napisać? Gdzie złożyć? Ile kosztuje?

Rozwód i podział majątku – czym jest majątek wspólny i jak go dzielić?