Odpowiedzialność za pożar – jakie są konsekwencje niedopełnienia obowiązków w razie pożaru?

Przedmiotem ochrony art. 82a Kodeksu wykroczeń jest bezpieczeństwo przeciwpożarowe, prawidłowość przebiegu działań ratowniczych, a także życie i zdrowie człowieka oraz mienie. W przepisie tym przewidziano trzy typy wykroczeń. Mowa o niedopełnieniu określonych obowiązków, jakie należy zrealizować w razie powstania pożaru, przewidzianych w przepisach o ochronie przeciwpożarowej oraz Państwowej Straży Pożarnej, utrudnianiu prowadzenia działań ratowniczych oraz uniemożliwianiu lub utrudnianiu przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez uprawnionego strażaka Państwowej Straży Pożarnej. Jak wygląda odpowiedzialność za pożar?

Niedopełnienie obowiązków w razie powstania pożaru

Zgodnie z art. 82a § 1 ustawy Kodeks wykroczeń (dalej jako „kw”), kto w razie powstania pożaru nie dopełnia obowiązku określonego w przepisach o ochronie przeciwpożarowej oraz Państwowej Straży Pożarnej w postaci:

1. niezwłocznego zawiadomienia osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostki ochrony przeciwpożarowej albo Policji bądź wójta albo sołtysa,
2. podporządkowania się zarządzeniu kierującego działaniem ratowniczym,
3. udzielenia niezbędnej pomocy kierującemu działaniem ratowniczym, na jego żądanie,

podlega karze aresztu, grzywny albo karze nagany.

Odpowiedzialność za pożar – obowiązek zawiadomienia o pożarze

Pierwszy z obowiązków, o których mowa w art. 82a § 1 kw, to obowiązek niezwłocznego zawiadomienia osób znajdujących się w strefie zagrożenia oraz centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostki ochrony przeciwpożarowej albo Policji lub wójta bądź sołtysa (pkt 1).

Obowiązek ten jest zgodny z obowiązkiem nałożonym przez art. 9 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, który stanowi, że: Kto zauważy pożar, klęskę żywiołową lub inne miejscowe zagrożenie, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz: centrum powiadamiania ratunkowego lub jednostkę ochrony przeciwpożarowej albo Policję bądź wójta albo sołtysa.

Osoba, która zauważy pożar, jest zobowiązana powiadomić o tym określone podmioty niezwłocznie. Ma się to  wydarzyć natychmiast. Niedopuszczalna jest zatem nieuzasadniona zwłoka. Dzieje się tak, ponieważ istnieje obowiązek zawiadomienia o pożarze każdego, kto znajduje się w strefie zagrożenia. Należy również powiadomić jeden  z wymienionych w dalszej części art. 82a § 1 pkt 1 kw podmiotów. Mowa tu o centrum powiadamiania ratunkowego (zob. ustawa o systemie powiadamiania ratunkowego i rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji w sprawie organizacji i funkcjonowania centrów powiadamiania ratunkowego) i jednostce ochrony przeciwpożarowej (zob. art. 15 ustawy o ochronie przeciwpożarowej). Innymi podmiotami, które zostały wymienione w przywołanym wyżej przepisie, są policja, wójt i sołtys. 

Odpowiedzialność za pożar – niepodporządkowanie się zarządzeniu kierującego działaniem ratowniczym

Na podstawie art. 82a § 1 pkt 2 kw karze podlega niepodporządkowanie się zarządzeniu kierującego działaniem ratowniczym. Uprawnienia kierującego działaniem ratowniczym przewidziane są natomiast w kilku aktach prawnych. Zgodnie z art. 25 ustawy o ochronie przeciwpożarowej kierujący działaniem ratowniczym może zarządzić ewakuację ludzi i mienia. Może wstrzymać ruch drogowy oraz wprowadzić zakaz przebywania osób trzecich w rejonie działania ratowniczego. Oprócz tego może przejąć w użytkowanie na czas niezbędny dla działania ratowniczego nieruchomości i ruchomości, środki transportu, sprzęt, ujęcia wody, inne środki gaśnicze, a także przedmioty i urządzenia przydatne w działaniu ratowniczym (ust. 1).

Jak stanowi z kolei art. 21 ust. 2 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności strażak kierujący akcją ratowniczą ma prawo zarządzenia: ewakuacji ludzi i mienia z terenu objętego akcją ratowniczą; koniecznych prac wyburzeniowych i rozbiórkowych; wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym; udostępnienia pojazdów, środków i przedmiotów niezbędnych do akcji ratowniczej; zakazu przebywania osobom postronnym w rejonie akcji ratowniczej.

Co więcej, w okolicznościach tych kierujący akcją ma prawo żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych i obywateli, a także odstąpienia od zasad działania uznanych powszechnie za bezpieczne. Mówi o tym art. 21 ust. 3 ustawy. Odpowiednie regulacje dotyczące tych uprawnień przewidziane są natomiast w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym.

Obowiązek udzielenia pomocy

Zgodnie z art. 82a § 1 pkt 3 kw zabronione zachowanie może polegać także na niedopełnieniu obowiązku udzielenia niezbędnej pomocy kierującemu działaniem ratowniczym, na jego żądanie. W myśl art. 25 ust. 2 ustawy o ochronie przeciwpożarowej: Kierujący działaniem ratowniczym ma prawo żądać niezbędnej pomocy od instytucji, organizacji, przedsiębiorców i osób fizycznych.

Podobna regulacja została zawarta w art. 21 ust. 3 pkt 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej. Stwierdzono tutaj, że w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności kierujący akcją ratowniczą ma prawo żądać niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, jednostek gospodarczych, organizacji społecznych i obywateli. Szczegółowo kwestie dotyczące prawa żądania udzielenia pomocy reguluje natomiast rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniem ratowniczym. Udzielenie pomocy może polegać na współdziałaniu. Przykładem może być ewakuacja ludzi z rejonu objętego działaniem ratowniczym w przypadku zagrożenia życia i zdrowia. W szczególności – gdy istnieje możliwość powstania paniki lub przewidywany rozwój zdarzeń może spowodować odcięcie drogi ewakuacyjnej (§ 2 ust. 2 rozporządzenia).

Odpowiedzialność za pożar – inne utrudnienia stwarzane jednostkom ochrony przeciwpożarowej

Karze aresztu, grzywny albo karze nagany podlega także ten, kto utrudnia prowadzenie działań ratowniczych. W szczególności utrudnia natomiast dojazd do obiektów zagrożonych jednostkom ochrony przeciwpożarowej, prowadzącym działania ratownicze (art. 82a § 2 kw). Utrudnianie prowadzenia działań ratowniczych oznacza z kolei każde zachowanie powodujące trudności, przeszkody w prowadzeniu działań ratowniczych. Może się to przejawiać w utrudnianiu dojazdu jednostkom ochrony przeciwpożarowej do obiektów zagrożonych, np. przez zaparkowanie samochodu na drodze pożarowej. Oprócz tego wiąże się to też z innymi zachowaniami, np. zabieraniem gaśnic osobom prowadzącym akcję ratowniczą.

Karane jest także uniemożliwianie lub utrudnianie przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej przez uprawnionego strażaka Państwowej Straży Pożarnej. Osoba taka bowiem również podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. Jak stanowi art. 23 ust. 1 ustawy o Państwowej Straży Pożarnej, w celu rozpoznawania zagrożeń, realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych i przygotowania do działań ratowniczych Państwowa Straż Pożarna przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze oraz ćwiczenia.

Czynności kontrolno-rozpoznawcze są natomiast przeprowadzane m.in. w zakresie kontroli przestrzegania przepisów przeciwpożarowych, oceny zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym, oceny zgodności wykonania obiektu budowlanego z projektem budowlanym, rozpoznawania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz  rozpoznawania innych miejscowych zagrożeń czy wstępnego ustalania nieprawidłowości, które przyczyniły się do powstania pożaru, i okoliczności jego rozprzestrzenienia się.