Oszustwo kredytowe, czyli wyłudzenie kredytu – jakie są konsekwencje?

Wyłudzenie kredytu polega najczęściej na podrobieniu dokumentów i posłużeniu się nimi przy staraniu się o kredyt. Czynność ta może zostać zakwalifikowana zarówno jako przestępstwo oszustwa kredytowego, jak i doprowadzenie do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem, stanowiące oszustwo zwykłe.

Oszustwo finansowe

Zgodnie z art. 297 § 1 ustawy Kodeks karny (dalej jako „kk”), kto w celu uzyskania dla siebie lub kogo innego, od banku lub jednostki organizacyjnej prowadzącej podobną działalność gospodarczą na podstawie ustawy albo od organu lub instytucji dysponujących środkami publicznymi – kredytu, pożyczki pieniężnej, poręczenia, gwarancji, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego przedkłada podrobiony, przerobiony, poświadczający nieprawdę albo nierzetelny dokument albo nierzetelne, pisemne oświadczenie dotyczące okoliczności o istotnym znaczeniu dla uzyskania wymienionego wsparcia finansowego, instrumentu płatniczego lub zamówienia podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Przepis ten statuuje tzw. występek oszustwa finansowego. Zwany jest on czasem oszustwem kapitałowym względnie gospodarczym.

Przeczytaj również:
Czym jest oszustwo? Jakie są jego konsekwencje?

Ochrona interesów majątkowych

Przedmiotem ochrony przepisów art. 297 kk jest prawidłowe funkcjonowanie instytucji finansowych oraz interesy majątkowe naruszone nieprawidłowym udzieleniem instrumentów finansowych. Chodzi tu więc o prawidłowość funkcjonowania obrotu gospodarczego. Ściślej – mowa o obrocie finansowym (wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2011 r., sygn. IV KK 57/11). Zachowanie sprawcy przestępstwa z art. 297 § 1 kk może tym samym przybierać trzy formy. Są nimi:

1. przedkładanie fałszywych dokumentów,
2. przedstawianie dokumentów stwierdzających nieprawdę,
3. przedkładanie nierzetelnych oświadczeń pisemnych.

Przeczytaj również:
Co grozi za fałszowanie dokumentu i używanie go jako autentyczny?

Przestępstwo z art. 297 § 1 kk można popełnić jedynie w formie działania. Przesądza o tym określenie czynności wykonawczej przez użycie czasownika „przedkłada”. W zakresie znaczeniowym tego słowa mieszczą się wszelkie działania polegające na składaniu dokumentów lub pisemnych oświadczeń, oddawaniu ich do przejrzenia lub oceny czy występowaniu z nimi wobec organu albo uprawnionej osoby, np. pracownika banku (wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2003 r., sygn. IV KK 37/03).

Przeczytaj również:
Zdolność kredytowa: na co bank zwraca uwagę przy jej ocenie?

Brak powiadomienia o zmianie sytuacji

Przepis art. 297 § 2 kk penalizuje zachowanie sprawcy, który wbrew ciążącemu obowiązkowi nie powiadamia właściwego podmiotu o powstaniu sytuacji mogącej mieć wpływ na wstrzymanie albo ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia finansowego określonego w art. 297 § 1 kk lub zamówienia publicznego albo na możliwość dalszego korzystania z instrumentu płatniczego. Niepowiadomienie to brak przekazania informacji. Co istotne, znamię to będzie także wyczerpane w sytuacji powiadomienia niepełnego, częściowego (tzn. odnośnie do niektórych tylko okoliczności). Dotyczy to również sytuacji celowego powiadomienia niewłaściwej instytucji oraz niedochowania wymaganej formy powiadomienia.

Popełnienie tego przestępstwa zachodzi w chwili upływu terminu poinformowania podmiotu o zaistnieniu okoliczności wskazanych w treści komentowanego przepisu bądź i przy braku takiego i niezwłocznie po powzięciu o nim wiedzy przez zobowiązanego. Sprawca zagrożony jest (podobnie jak w przypadku art. 297 § 1 kk) karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Źródłem obowiązku z art. 297 § 2 kk nie mogą być same zasady wykonywania określonych czynności zawodowych, wiedza i doświadczenie zawodowe czy też charakter pełnionej funkcji lub zajmowanego stanowiska (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 kwietnia 2013 r., sygn. II AKa 517/12). Obowiązek powiadomienia, niezależnie od źródła, musi mieć charakter formalny. Musi zatem np. wynikać z ustawy, umowy czy regulaminu.

Kto odpowiada za przestępstwo oszustwa kredytowego?

Za przestępstwo z art. 297 § 1 kk odpowiada nie tylko sam starający się o kredyt dla siebie, który przedkłada bankowi stwierdzający nieprawdę dokument w celu uzyskania tego kredytu, ale także inna osoba, np. taka, która z mocy odrębnej umowy z bankiem zawiera, jako sprzedawca towaru zbywanego w systemie sprzedaży ratalnej, umowę kredytową z nabywcą tego towaru, jeżeli przedkłada ona następnie bankowi dokument stwierdzający nieprawdę lub podobne oświadczenie pisemne dotyczące okoliczności mających istotne znaczenie dla uzyskania tego kredytu, a więc takie, bez którego ten kredyt, według stosunku łączącego sprzedawcę z bankiem, nie zostałby udzielony. Choćby samą umowę kredytową sporządzono prawidłowo, a dokumenty przedkładane przez nabywcę towaru, niezbędne dla jej zawarcia, były rzetelne (wyrok Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2003 r., sygn. IV KK 37/03). Podmiotem tego przestępstwa może być również osoba udzielająca poręczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 26 listopada 2000 r., sygn. II AKa 93/00).

Natomiast przestępstwo określone w art. 297 § 2 kk jest przestępstwem indywidualnym. Może zatem je popełnić wyłącznie osoba zobowiązaną do powiadomienia instytucji finansowej o faktach, o których mowa w tym przepisie.

Zarówno jednak występek z art. 297 § 1, jak i występek z § 2 kk mają charakter formalny. Oznacza to, że wystąpienie rzeczywistej szkody nie stanowi tu bowiem warunku odpowiedzialności karnej. Są to przestępstwa abstrakcyjnego narażenia (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 27 września 2017 r., sygn. II AKa 242/17 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 5 maja 2011 r., sygn. IV KK 57/11).

Czynny żal

Zgodnie z art. 297 § 3 kk, nie podlega karze, kto przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegł wykorzystaniu wsparcia finansowego lub instrumentu płatniczego, określonych w § 1, zrezygnował z dotacji lub zamówienia publicznego albo zaspokoił roszczenia pokrzywdzonego. Istota zapobieżenia wykorzystaniu wsparcia finansowego oznacza takie dobrowolne działanie lub zaniechanie sprawcy, które doprowadzi do niezrealizowania uzyskanych w sposób opisany w art. 297 § 1 kk kredytu, pożyczki pieniężnej, gwarancji, poręczenia, akredytywy, dotacji, subwencji, potwierdzenia przez bank zobowiązania wynikającego z poręczenia lub z gwarancji, lub podobnego świadczenia pieniężnego na określony cel gospodarczy, instrumentu płatniczego lub zamówienia publicznego.

Zachowanie sprawcy może więc przyjąć postać zaniechania polegającego na niepodjęciu np. przyznanego kredytu. Warunek niekaralności jest spełniony już wówczas, gdy sprawca zapobiegnie wykorzystaniu przyznanej instytucji. Nie jest konieczne, aby powiadamiał właściwy organ lub instytucję, że dana forma wsparcia finansowego została uzyskana w wyniku działań opisanych w art. 297 § 1 kk (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2 października 2014 r., sygn. II AKa 147/14).