Postępowanie nakazowe polega na szybszym rozpatrzeniu przez sąd danej sprawy. W niektórych prostych sprawach, w których za dane przestępstwo wystarczające jest orzeczenie kary grzywny lub ograniczenia wolności (a za wykroczenie – nagany, grzywny lub kary ograniczenia wolności), sąd może wydać tzw. wyrok nakazowy. Jak przebiega takie postępowanie i kogo dotyczy?
Postępowanie nakazowe - istota postępowania
Postępowanie nakazowe w prawie karnym należy do tzw. szczególnych postępowań procedury karnej. Zgodnie z art. 500 § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy.
Przeczytaj również: Czym jest grzywna?
Jeśli przepisy kodeksu postępowania karnego nie stanowią inaczej, w postępowaniu nakazowym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu zwyczajnym (art. 500 § 2 kpk).
Kiedy sąd może wydać wyrok nakazowy?
Postępowanie nakazowe jest o tyle szczególne, że przy orzekaniu nie może budzić wątpliwości nie tylko zasadnicza kwestia sprawstwa określonego czynu przez daną osobę, ale również wszelkie inne okoliczności, które są istotne dla właściwej oceny dokonanego przestępstwa – w tym również czas jego popełnienia. Zgodnie bowiem z art. 500 § 3 kpk, sąd może wydać wyrok nakazowy, jeżeli na podstawie zebranych dowodów okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Stwierdzenie jakichkolwiek wątpliwości nakazuje sądowi skierowanie sprawy na rozprawę celem przeprowadzenia postępowania dowodowego, które pozwoli te wątpliwości wyjaśnić.
Zgodnie z art. 500 § 4 kpk, sąd wydaje wyrok nakazowy na posiedzeniu bez udziału stron. Wyrok taki powinien zawierać:
- oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał;
- datę wydania wyroku;
- imię i nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego;
- dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu, ze wskazaniem zastosowanych przepisów ustawy karnej;
- wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia (art. 504 § 1 kpk).
Co istotne, wyrok ten może nie zawierać uzasadnienia (art. 504 § 2 kpk)
Wydanie wyroku nakazowego jest niedopuszczalne w sprawach z oskarżenia prywatnego i jeżeli zachodzą okoliczności z art. 79 § 1 kpk, czyli w przypadku obligatoryjnej obrony oskarżonego (art. 501 kpk).
Wyrok nakazowy - kary i środki karne
Zgodnie z art. 502 § 1 kpk, sąd w wyroku nakazowym może orzec jedynie karę ograniczenia wolności lub grzywnę w wysokości do 200 stawek dziennych albo do 200 000 złotych. W wypadkach przewidzianych w ustawie, obok wskazanych kar, można orzec także środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny (art. 502 § 2 kpk).
Przeczytaj również: Kiedy sąd może odstąpić od wymierzenia kary?
Sąd może poprzestać na orzeczeniu środka karnego, przepadku lub środka kompensacyjnego, jeżeli zachodzą warunki orzeczenia tylko tego środka (art. 502 § 3 kpk).
Wyrok nakazowy a sprzeciw
Szczególny tryb wydania wyroku nakazowego nie oznacza, że osoba nim skazana nie ma możliwości podważenia jego treści. Możliwość taką przewiduje bowiem art. 506 § 1 kpk, zgodnie z którym oskarżonemu i oskarżycielowi przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do sądu, który wydał wyrok nakazowy, w terminie zawitym 7 dni od doręczenia tego wyroku. Pokrzywdzony, o ile nie jest oskarżycielem, nie ma takiej możliwości (postanowienie Sądu Najwyższego z 24 września 1997 r., sygn. I KZP 13/97).
Przeczytaj również: Kiedy sąd może orzec przepadek rzeczy?
Jeśli sprzeciw zostanie wniesiony po terminie lub przez osobę nieuprawnioną, wówczas prezes sądu odmówi przyjęcia sprzeciwu (art. 506 § 2 kpk).
Wniesienie sprzeciwu powoduje, że wyrok nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych (art. 506 § 3 kpk). Oznacza to, że zawsze konsekwencją wniesienia sprzeciwu od wyroku nakazowego będzie dalsze rozpoznanie sprawy, w której ten wyrok wydano, na zasadach ogólnych. Sprzeciw może być cofnięty do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
Przeczytaj również: Terminy w prawie karnym
Sąd rozpoznający sprawę, po wniesieniu sprzeciwu, nie jest związany treścią wyroku nakazowego, który utracił moc. Zgodnie z art. 507 kpk, wyrok nakazowy, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub sprzeciw cofnięto, staje się prawomocny.
