Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Głównym celem ubezpieczeń społecznych jest zabezpieczenie przed ryzykiem niezdolności do pracy. Składki opłacane przez pracodawcę i pracownika mają na celu właśnie rekompensatę strat spowodowanych niezdolnością do pracy, które mogą wystąpić w przyszłości. Kwestie świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych reguluje ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Jakie świadczenia przysługują niezdolnemu do pracy pracownikowi? Kiedy pracownik może utracić prawo do świadczeń?

Składkę wypadkową w całości opłaca pracodawca. Gromadzi się ją w funduszu wypadkowym, wydzielonym w ramach Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość składki na ubezpieczenie wypadkowe zależy od poziomu narażenia na ryzyko zawodowe oraz stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia wypadku przy pracy i choroby zawodowej i wynosi od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – katalog

Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych pracownikowi przysługują następujące świadczenia:

• zasiłek chorobowy – przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru niezależnie od długości okresu zatrudnienia oraz niezależnie od okresu tzw. wyczekiwania,
• świadczenie rehabilitacyjne – przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego nadal nie jest zdolny do pracy, ale dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy; przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru,
• zasiłek wyrównawczy – przysługuje pracownikowi, którego wynagrodzenie uległo pomniejszeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu,
• jednorazowe odszkodowanie – przysługuje ubezpieczonemu, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu; wysokość odszkodowania wynosi 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku,
• jednorazowe odszkodowanie z tytułu śmierci ubezpieczonego – przysługuje członkom rodziny zmarłego; wysokość odszkodowania zależy od stopnia pokrewieństwa oraz liczby osób uprawnionych do odszkodowania,
• renta z tytułu niezdolności do pracy – przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• renta szkoleniowa – otrzymuje ją ubezpieczony, który z powodu niezdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie, spowodowanej chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy, musi się przekwalifikować,
• dodatek pielęgnacyjny,
• renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionemu do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej,
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej,
• pokrycie kosztów leczenia dentysty i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – utrata świadczeń

Zgodnie z ustawą o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują w razie:

• umyślnego lub wskutek rażącego niedbalstwa naruszenia przepisów dotyczących ochrony życia lub zdrowia, jeśli było to wyłączną przyczyną wypadku, albo
• gdy pracownik, będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.

Wina umyślna zachodzi wtedy, gdy pracownik swoim zachowaniem ma zamiar lub też godzi się na spowodowanie wypadku. Natomiast z rażącym niedbalstwem mamy do czynienia wtedy, gdy pracownik ma świadomość, że jego zachowanie wywoła określone skutki. Sądzi jednakże, że ich uniknie. Inna sytuacja może być taka, gdy pracownik nie przewidzi tych skutków, mimo iż powinien to zrobić. Ponadto pracownik musi być wyłącznie winnym wystąpienia wypadku. Należy to oceniać w granicach normalnego związku przyczynowego konkretnego zachowania pracownika i wywołanego tym skutku.

Stan nietrzeźwości i stan odurzenia należy rozpatrywać z punktu widzenia gotowości pracownika do pracy. Bowiem samo stawienie się pracownika do pracy w stanie po spożyciu nie oznacza automatycznie gotowości do jej wykonywania. Warunkiem pozostawania w dyspozycji pracodawcy jest gotowość pracownika do pracy. Oznacza to subiektywny zamiar jej wykonywania oraz obiektywną możliwość jej świadczenia. Nietrzeźwość pracownika wyłącza z istoty rzeczy jego gotowość do pracy (wyrok SN z dnia 7 marca 2006 roku, sygn. I UK 127/05). Podobnie należy interpretować przypadek, gdy pracownik znajduje się pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych.

Prawa do świadczeń dla rodziny są zachowane nawet w przypadkach wymienionych powyżej jako wyłączających tytuł do świadczeń dla ubezpieczonego. Jeśli na przykład dojdzie do śmierci pracownika, jego rodzinie nadal przysługują świadczenia z tytułu wypadku przy pracy.

Ponadto wyłączenia te dotyczą jedynie wypadków przy pracy. Brak jest w ustawie wyłączeń dotyczących choroby zawodowej.

Przeczytaj również:
Wypadek przy pracy – świadczenie nie tylko z ZUS

Świadczenia uzupełniające z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych

Wypadek przy pracy może powodować zbieg tytułów odpowiedzialności z kilku dziedzin prawa. Oprócz odpowiedzialności deliktowej, uregulowanej w prawie pracy, możemy mieć do czynienia z tą uregulowaną w prawie cywilnym. Ponadto wypadek przy pracy może wypełniać znamiona przestępstwa. To z kolei rodzi odpowiedzialność karną.

Dochodzenie roszczeń z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej z powództwa cywilnego wymaga wykazania, że to pracodawca przyczynił się do powstania szkody ze swojej winy.