Wolność prowadzenia działalności gospodarczej oraz jej ograniczenia

Wolność prowadzenia działalności gospodarczej jest fundamentem gospodarki rynkowej, charakteryzującej ustrój kapitalistyczny. Dzięki niej, niemal każda osoba może spróbować swoich sił w budowaniu przedsiębiorstwa. Jakie przepisy prawa gwarantują swobodę prowadzenia działalności gospodarczej i czy jest ona nieograniczona?

Zasada wolności prowadzenia działalności gospodarczej - prawo przedsiębiorców

Ustawa z dnia 6 marca 2018 roku prawo przedsiębiorców (w dalszej treści "p.p"), to akt prawny, który określa zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z art. 2 wspomnianej ustawy, podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach. Przepis ten wyraża zasadę wolności prowadzenia działalności gospodarczej oraz podkreśla, że każdy przedsiębiorca w Polsce podlega tym samym przepisom prawa.

W myśl art. 8 p.p., przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wyjątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Innymi słowy, co nie jest prawem zabronione, jest dozwolone. Co więcej, przedsiębiorca może być obowiązany do określonego zachowania wyłącznie na podstawie przepisów prawa. To znaczy, że żaden organ nie może wymusić na przedsiębiorcy niekorzystnego dla niego działania, jeśli nie posiada takiej kompetencji nadanej przez prawo.

Co więcej, zgodnie z art. 11 ust. 1 p.p., jeżeli przedmiotem postępowania przed organem jest nałożenie na przedsiębiorcę obowiązku bądź ograniczenie lub odebranie uprawnienia, a w sprawie pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść przedsiębiorcy. Inaczej może być jedynie w przypadku, w którym sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ. Zgodnie z ust. 2 omawianego artykułu, jeśli ważny interes publiczny, w tym istotne interesy państwa tego wymagają, odstępuje się od stosowania ust. 1.

Zasada wolności prowadzenia działalności gospodarczej - Konstytucja RP

Na istnienie wolności działalności gospodarczej wskazuje również treść art. 22 najważniejszego aktu prawa w Polsce - Konstytucji RP. Zgodnie z jego treścią ograniczenie wolności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

Omawiany przepis zawiera więc zarówno potwierdzenie istnienia zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej, jak również informację o możliwości ograniczenia tej swobody. Warunkiem ograniczenia wolności działalności gospodarczej jest, aby to ograniczenie pozytywnie wpływało na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny.

Z treści art. 233 ust. 3 Konstytucji RP wynika natomiast uprawnienie dla ustawodawcy ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela, w tym wolności działalności gospodarczej w stanie klęski żywiołowej.

Ważny interes publiczny

Przy podejmowaniu próby określenia tego czym jest "ważny interes publiczny" należy zwrócić uwagę na inny przepis Konstytucji RP. W myśl jej art. 31 ust. 3, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Art. 31 ust. 3 nie wyczerpuje oczywiście w całości definicji "ważnego interesu publicznego". W jego zakresie mieszczą się również wartości, które nie zostały w nim wymienione. Należy uznać, że "ważny interes publiczny" dotyczy pewnego ogółu, nieokreślonej liczby osób. Nie może odnosić się do interesu jednostkowego ani określonej grupy.

Działalność reglamentowana

Istotne ograniczenia lub eliminacja wolności prowadzenia działalności gospodarczej oznaczają przejście do systemu jej reglamentacji. Takie rozwiązanie oznacza, że państwo zaczyna zarządzać możliwością prowadzenia działalności gospodarczej, wbrew prawom popytu, podaży i konkurencji.

Zgodnie z powyższym można stwierdzić, że działalność reglamentowana, to taka, co do której zastosowano ograniczenia dotyczące swobody jej zakładania i prowadzenia.

Formy ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej

W polskim prawie przewidziano trzy podstawowe formy ograniczenia wolności działalności gospodarczej. Są to:

• koncesja;
• zezwolenie;
• działalność regulowana.

Najtrudniejszą do uzyskania z powyżej wymienionych "zgód" jest koncesja. Zgodnie z art. 37 ust. 1 p.p. koncesja jest wymagana w przypadku wykonywania działalności gospodarczej w dziedzinach mających szczególne znaczenie ze względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli albo inny ważny interes publiczny, jedynie w sytuacji, gdy działalność nie może być wykonywana jako wolna albo po uzyskaniu wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia.

Do prowadzenia niektórych rodzajów działalności niezbędne jest uzyskanie licencji. Wymogi formalne w tym zakresie określają odrębne ustawy.

Ograniczenie możliwości prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne

W związku z tym, że z niektórymi funkcjami publicznymi wiąże się szczególna odpowiedzialność, osoby które podjęły się ich sprawowania muszą liczyć się z pewnymi ograniczeniami. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (w dalszej treści: "Ustawa") ma zapewnić transparentność i legalności w działaniu tych osób.

Funkcja publiczna nie ma swojej definicji legalnej, jednak w Ustawie wyraźnie wskazano osoby, do których odnoszą się jej przepisy. Katalog tych osób jest obszerny i został zawarty w art. 1 oraz w punktach od 1 do 11 art. 2 Ustawy. Wśród wymienionych tam osób znajdują się m.in.:

• osoby zajmujące kierownicze stanowiska państwowe w rozumieniu przepisów o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe;
• wójt, prezydent miasta, burmistrz i ich zastępcy;
• członkowie zarządu województwa, powiatu;
• pracownicy agencji państwowych;
• pracownicy przedsiębiorstw państwowych, czy
• członkowie zarządu Narodowego Banku Polskiego.

W art. 4 Ustawy wymieniono zakazy, które dotyczą osób wskazanych w art. 1 i 2.

Sądowy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej

Poruszając temat ograniczeń w możliwości prowadzenia działalności gospodarczej należy również wspomnieć o tym, że sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności względem osób, które zaniedbały obowiązki nałożone przepisami ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku prawo upadłościowe. Obowiązki te są związane z regulowaniem zobowiązań i dotyczą postępowania upadłościowego. Zakazy te mają chronić uczciwych przedsiębiorców przed nierzetelnymi kontrahentami.

Sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności wobec przedsiębiorcy na okres od 1 roku do 10 lat. Osoba objęta zakazem może zarabiać jedynie poprzez pracę w oparciu o umowę o pracę lub umowy cywilnoprawne.

Prawnokarny zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej

Jednym ze środków karnych wymienionych w art. 39 Kodeksu karnego jest zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Zgodnie z art. 41 § 1 Kodeksu karnego sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Jeśli chodzi o zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej, to zgodnie z art. 41 § 2 Kodeksu karnego - sąd może orzec taki środek karny w przypadku skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie przez sprawcę zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.

Przypadki, w których sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej wymienione są również w art. 34 Kodeksu karnego skarbowego.

Inne ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej

Wśród innych przepisów, które w pewnym stopniu ograniczają swobodę prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce można wymienić m.in. te dotyczące:

• zakładania działalności gospodarczej przez cudzoziemców;
• wymogów dotyczących formy prowadzenia działalności gospodarczej;
• warunków nadawania uprawnień zawodowych;
• ochrony konkurencji i konsumentów.