Wznowienie postępowania karnego

Wznowienie postępowania karnego jest jednym z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Przedmiotem wznowienia może być tylko postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem.

Przesłanki obligatoryjnego wznowienia postępowania karnego

Zgodnie z art. 540 § 1 ustawy Kodeks postępowania karnego (dalej jako „kpk”), postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem wznawia się, jeżeli:

1. w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa, a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia;
2. po wydaniu orzeczenia ujawnią się nowe fakty lub dowody wskazujące na to, że:

• skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze,
• skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary,
• sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu.

Co istotne, wznowienie postępowania karnego nie jest ograniczone żadnym terminem. Wyjątek dotyczy wznowienia postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego. Może ono bowiem nastąpić w terminie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia (art. 542 § 5 kpk). Prawomocnym orzeczeniem (wyrok i postanowienie), o którym mowa w art. 540 § 1 kpk, jest orzeczenie sądu pierwszej instancji, które uprawomocniło się bez zaskarżenia, oraz orzeczenie sądu odwoławczego wydane w wyniku rozpoznania środka odwoławczego. 

Przeczytaj również:
Kiedy sąd może zastosować warunkowe umorzenie postępowania?

Zgodnie z art. 541 § 1 kpk, czyn, o którym mowa w tym przepisie, musi być ustalony prawomocnym wyrokiem skazującym, chyba że orzeczenie takie nie może zapaść z powodu jednej z negatywnych przesłanek procesowych (art. 17 § 1 pkt 3-11 kpk) lub z powodu zawieszenia postępowania (art. 22 kpk). W tym wypadku wniosek o wznowienie postępowania powinien wskazywać wyrok skazujący lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku skazującego (art. 541 § 2 kpk).

Fakultatywna przesłanka wznowienia

Zgodnie z art. 540a kpk, postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem można wznowić także wtedy, gdy:

1. skazany, do którego zastosowano nadzwyczajne złagodzenie kary nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji;
2. gdy zachodzi okoliczność określona w art. 11 § 3 Kodeksu karnego (umorzenie absorpcyjne).

W tych sytuacjach wznowienie postępowania karnego może nastąpić tylko na wniosek strony (art. 542 § 1 kpk).

Wznowienie postępowania na skutek wadliwego zawiadomienia

Postępowanie sądowe zakończone prawomocnym orzeczeniem można wznowić na wniosek oskarżonego, złożony w terminie zawitym miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o zapadłym wobec niego orzeczeniu, jeżeli sprawę rozpoznano pod nieobecność oskarżonego, któremu nie doręczono zawiadomienia o terminie posiedzenia lub rozprawy albo doręczono je w inny sposób niż osobiście, gdy wykaże on, że nie wiedział o terminie oraz o możliwości wydania orzeczenia pod jego nieobecność (art. 540b § 1 kpk).

Okoliczności wskazane w tym przepisie dotyczą zatem rozpoznania sprawy na rozprawie oraz na posiedzeniu, gdy zapadło orzeczenie kończące postępowanie pod nieobecność oskarżonego, w dwóch sytuacjach. Po pierwsze, gdy nie doręczono oskarżonemu zawiadomienia o ich terminie (jednak nie stanowi to podstawy wznowienia, gdy w rozprawie lub posiedzeniu uczestniczył obrońca - art. 540b § 2 in fine kpk). Po drugie, gdy doręczono zawiadomienie w inny sposób niż osobiście, jednak nie stanowi to podstawy wznowienia, gdy doręczenie nastąpiło w sposób wskazany w art. 133 § 2, art. 136 § 1 i art. 139 kpk (art. 540b § 2 kpk in principio).

W pierwszym przypadku chodzi nie tylko o nieprzesłanie zawiadomienia, lecz także o takie sytuacje, gdy dokonano doręczenia zawiadomienia, lecz w sposób nieprawidłowy, np. na inny adres, a sąd błędnie uznał je za prawidłowe. Wówczas faktycznie oskarżony nie został zawiadomiony o terminie, co zgodnie z art. 117 § 2 kpk skutkować powinno odroczeniem rozprawy lub posiedzenia.

Druga okoliczność odnosi się do sposobu doręczenia, gdy nie dokonano doręczenia zawiadomienia oskarżonemu do rąk własnych (art. 132 § 1 kpk). Jednak z uwagi na treść art. 540b § 2 kpk nie dotyczy to doręczenia przez tzw. awizo (art. 133 § 2 kpk), odmowy przyjęcia pisma lub niemożliwości pokwitowania odbioru (art. 136 § 1 kpk) oraz sytuacji zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu (art. 139 § 1 kpk). 

Zasady wznowienia postępowania

Zgodnie z art. 542 § 1 kpk, wznowienie postępowania karnego może nastąpić na wniosek strony lub z urzędu. Wnioskodawcą przy wznowieniu postępowania na wniosek strony może być jedynie ten podmiot, który w prawomocnie zakończonym postępowaniu był stroną (por. Grzegorczyk, Kodeks, 2008, s. 1146). W razie śmierci skazanego dopuszczalne jest także złożenie wniosku o wznowienie postępowania na jego korzyść przez osobę najbliższą (art. 542 § 2 kpk). Natomiast oskarżyciel publiczny ma prawo złożyć wniosek o wznowienie postępowania zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego.

Postępowanie wznawia się z urzędu tylko w razie ujawnienia się jednej z bezwzględnych przyczyn odwoławczych (art. 439 § 1 kpk). Przy czym wznowienie postępowania jedynie z powodów określonych w pkt 9-11 może nastąpić tylko na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że wznowienie postępowania na wniosek jest zasadą, zaś wyjątkiem – wznowienie z urzędu, i tylko z powodu uchybień wymienionych w art. 439 § 1 kpk.

Wznowienie postępowania z urzędu może nastąpić w wypadku zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych, ale tylko wówczas, gdy nie były one przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji (art. 542 § 4 kpk). Co więcej, wznowienie postępowania z urzędu na niekorzyść oskarżonego, a więc z powodu zaistnienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej, jest ograniczone terminem, który wynosi rok i biegnie od daty uprawomocnienia się orzeczenia (art. 542 § 5 kpk).

Przeczytaj również:
Czym są bezwzględne przyczyny odwoławcze? Kiedy mogą mieć zastosowanie?