Zbycie udziałów w spółce z o.o.
Umowa zbycia udziałów w spółce z o.o. uregulowana jest w kodeksie spółek handlowych, w art. 180-188. Nie ma potrzeby umieszczania w tekście umowy wszystkich postanowień kodeksowych, ponieważ są one wiążące dla stron niezależnie od tego, czy znajdą się w umowie.
Zbycie udziałów w spółce z o.o. – czym jest?
Zbycie udziału w spółce z o.o. jest rodzajem czynności prawnej, wskutek której na nabywcę przechodzą prawa i obowiązki związane ze zbywanym udziałem. Zbyciem jest więc zarówno sprzedaż, darowizna, jak i zamiana, której przedmiotem jest udział. Wskutek zbycia udziałów nabywca wstępuje we wszystkie prawa zbywcy, np. prawo do zysku, prawo indywidualnej kontroli itp. Zgodnie z art. 180 kodeksu spółek handlowych zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Forma ta zastrzeżona jest ad solemnitatem, czyli pod rygorem nieważności. Umowa zbycia udziałów w spółce z.o.o. zawarta w innej formie nie wywoła zamierzonych skutków prawnych. Innymi słowy: umowa taka nie będzie skutkowała przejściem udziałów na nabywcę.
W przypadku spółki, której umowę zawarto przy wykorzystaniu wzorca umowy, zbycie przez wspólnika udziałów jest możliwe również przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Na takie rozwiązanie wskazuje art. 180 §2 ksh.
Udział w spółce z o.o. stanowi majątkowe prawo wspólnika. Jest to ogół praw i obowiązków wspólnika w spółce, zarówno o charakterze korporacyjnym – tzn. prawo do uczestnictwa w zgromadzeniach wspólników, jak i majątkowym – prawo do dywidendy. Udziały są zbywalne. Każdy wspólnik co do zasady ma prawo do swobodnego dysponowania udziałami.
Forma umowy
Kodeks spółek handlowych reguluje formę umowy, w wyniku której dochodzi do zbycia lub obciążenia udziału w spółce z o.o. Wedle unormowania art. 180 ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Forma ta zastrzeżona jest ad solemnitatem, czyli pod rygorem nieważności. Warto pamiętać, iż umowa zawarta w innej formie nie wywoła skutku rozporządzającego. Tym samym nie dojdzie do przejścia na nabywcę udziału.
Niezbędne elementy umowy
- Określenie stron
- Przedmiot umowy: udział, udziały, część udziału/ów
- Ścisłe określenie ceny – w przypadku sprzedaży udziału, udziałów, części udziału/ów
Udział
Udział jest podstawowym elementem, który wyznacza pozycję prawną wspólnika spółki z o.o. Tym samym wspólnikiem jest ten, komu przysługują udziały w danej spółce. Udziały w spółce są zbywalne i każdy wspólnik co do zasady ma prawo do swobodnego dysponowania udziałami. Najczęściej spotykaną formą zbycia jest sprzedaż udziałów. Możliwe jest jednak, aby podstawą zbycia była umowa darowizny, zamiany czy inna umowa nienazwana, której postanowienia przewidywać będą taki obowiązek. Dopuszczalne jest np. zbycie udziału jako forma wynagrodzenia za wykonane usługi ze strony zbywcy.
Przede wszystkim należy jednak rozróżnić dwa znaczenia pojęcia udziału. Po pierwsze, jest to ułamek kapitału zakładowego o pewnej wartości pieniężnej. Po drugie, udział utożsamia ogół praw i obowiązków wspólnika w spółce. Niezależnie od tego, w którym znaczeniu będziemy posługiwać się nazwą „udział”, zaznaczyć należy, że jest to pojęcie abstrakcyjne. Jest tak, ponieważ udział stanowi cząstkę kapitału zakładowego i nie ma postaci papieru wartościowego.
Jeśli to sąd rejestrowy ma wyrazić zgodę na zbycie udziału, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego.
Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
O czym należy pamiętać w umowie zbycia udziałów?
Konstruując projekt umowy, należy bezwzględnie sprawdzić umowę spółki, której udziały są zbywane – czy nie uzależnia zbycia od zgody organów spółki.
Zgodnie z art. 182 ksh zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć. Zgodę taką udziela zarząd w formie pisemnej. Oczywiście umowa spółki może przewidywać inną formę wyrażenia takiej zgody. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody. Jako przykład ważnego powodu można podać konflikt, jaki wystąpił pomiędzy wspólnikami, który prowadzi do pokrzywdzenia danego udziałowca.
Wspólnik, chcąc zbyć udziały, powinien wskazać osobę nabywcy. Do takiego wniosku można dojść po przeanalizowaniu art. 182 §4 ksh. Spółka może bowiem w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego.
W sytuacji zaś gdy wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.
Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Najwyższego z 7 września 1993 r. (II CRN 60/93). Sąd wskazał wtedy, że umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki (do udzielenia którego właściwe jest zgromadzenie wspólników) stanowi czynność bezskuteczną i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może się stać skuteczna dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone.
Należy pamiętać, że wymóg udzielenia zgody przez organy spółki nie wyłącza całkowicie prawa wspólnika do rozporządzenia udziałem. Byłoby to sprzeczne z art. 57 kc. Można również ograniczyć zbycie udziałów w inny sposób. Może się tak stać np. poprzez zastrzeżenie prawa pierwokupu udziału na rzecz pozostałych wspólników.
Zbycie udziałów bez zgody organu
Jeżeli zarząd odmówi udzielenia zgody na zbycie udziałów, wspólnik, który chce dokonać zbycia udziału, może zgłosić się do sądu rejestrowego o wyrażenie zgody. Z takiego uprawnienia nie może skorzystać druga strona – nabywca. Jemu bowiem takie uprawnienie nie przysługuje.
Zawarcie umowy zbycia udziału bez uzyskania zgody, która jest wymaganą przepisami prawa, określa się mianem czynności niezupełnej (negotium claudicans), dotkniętą bezskutecznością zawieszoną. Oznacza to, że czynność taka może być potwierdzona w terminie późniejszym. Umowa może natomiast nabrać charakteru warunkowego (warunek zawieszający).
Zgoda spółki jest zgodą osoby trzeciej. Spółka może udzielić tej zgody przed, jak i po czynności przenoszącej udział.
Zbycie udziałów może być ograniczone również poprzez zastrzeżenie prawa pierwszeństwa nabycia udziałów lub pierwokupu na rzecz wspólników. W takiej sytuacji istnieje możliwość zawarcia dwóch umów. Mowa o umowie przedwstępnej oraz, w sytuacji nieskorzystania przez wspólników ze swojego prawa pierwokupu, przyrzeczonej. Istnieje również możliwość skonstruowania warunkowej umowy sprzedaży udziałów. Umowa taka staje się skuteczna pod warunkiem złożenia przez wszystkich wspólników oświadczenia o rezygnacji z przysługującego im prawa pierwokupu. Oprócz tego może stać się również skuteczna z chwilą upływu wyznaczonego na to terminu w umowie.
Odpowiedzialność zbywcy i nabywcy
W przypadku zbycia udziału lub jego części nabywca odpowiada wobec spółki solidarnie ze zbywcą za niespełnione świadczenia należne spółce ze zbytego udziału lub zbytej części udziału np. zaległe dopłaty. W praktyce oznacza to, iż spółka może żądać całości lub części świadczenia od stron umowy łącznie lub od każdego z osobna. Zaspokojenie roszczeń spółki, przez którąkolwiek ze stron transakcji, spowoduje całkowite zwolnienie z zobowiązania drugą stronę. To samo dotyczy zbycia ułamkowej części udziału.
Roszczenia spółki do zbywcy z tytułu świadczeń określonych w umowie przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym zgłoszono spółce zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału.
Obowiązek zawiadomienia spółki o przejściu udziałów
O przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę. Spółce należy przedstawić dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności.
Umowa spółki może przewidywać, że zastawnik lub użytkownik udziału może wykonywać prawo głosu.
Do czasu uzyskania informacji przez spółkę o nowym nabywcy, zbywca nadal jest traktowany jako wspólnik. Dopiero od momentu skutecznego powiadomienia spółki o przejściu udziałów nowy wspólnik powinien zostać wpisany do księgi udziałów. Zawiadomienie o zbyciu udziałów nie wymaga żadnej szczególnej formy. Można go dokonać w każdy możliwy sposób, aby jedynie skutecznie dotarło do spółki. Można to zrobić osobiście, przez pełnomocnika, posłańca. Takie zawiadomienie staje się skuteczne, jeżeli jego odbiorcą jest chociażby jeden członek zarządu spółki bądź prokurent.
Obowiązek prowadzenia księgi udziałów
Zarząd jest obowiązany prowadzić księgę udziałów, do której należy wpisywać:
- nazwisko i imię albo firmę (nazwę) i siedzibę każdego wspólnika,
- adres,
- liczbę i wartość nominalną jego udziałów oraz
- ustanowienie zastawu lub użytkowania i wykonywanie prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika,
a także wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów.
Każdy wspólnik ma możliwość przeglądania księgi udziałów.
Po każdym wpisaniu zmiany zarząd składa sądowi rejestrowemu podpisaną przez wszystkich członków zarządu nową listę wspólników. Wskazuje się w niej liczbę i wartość nominalną udziałów każdego z nich. Jeśli ustanowiono na nich zastaw lub użytkowanie, taką wzmiankę również należy umieścić.
Czytaj również:
