O umorzenie należności alimentacyjnych dłużnik może starać się jedynie w wyjątkowych, prawnie określonych sytuacjach. Jak kwestia ta prezentuje się w przypadku rodzica osadzonego w zakładzie karnym?
Obowiązek alimentacyjny to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Istotą takiego świadczenia jest fakt, iż jedna strona ma prawo żądać dostarczenia wskazanych środków, a druga osoba ma obowiązek je dostarczać. Zgodnie z art. 138 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej jako „krio”), obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny), obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny trwa tak długo, dopóki uprawnione do alimentów dziecko nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać. Ogólnie przyjmuje się, że trwa on dopóki dziecko się uczy. W szczególności studiuje na studiach dziennych lub nie ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej.
Rozważając kwestię alimentów od osoby pozbawionej wolności, w pierwszej kolejności zwrócić uwagę należy na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1995 r., sygn. akt: III CZP 178/94. Stanowi ona, iż możliwości zarobkowe zobowiązanego do alimentacji, który odbywa karę pozbawienia wolności i nie jest zatrudniony, ustala się według zasad określonych w art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (a więc według usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego). Ze względu na okoliczności sprawy sąd może nie uznać zmiany niekorzystnej dla możliwości zarobkowych zobowiązanego, jaką spowodowało umieszczenie go w zakładzie karnym.
Z powyższego wynika zatem, iż sam fakt, że osoba zobowiązana do uiszczania świadczeń alimentacyjnych przebywa w zakładzie karnym, nie powoduje, że jej obowiązek alimentacyjny względem małoletniego zostaje z tego powodu automatycznie ograniczony. Orzekając więc o wysokości alimentów od osoby odbywającej karę pozbawienia wolności, sąd w wyroku zasądzającym świadczenie alimentacyjne powinien wziąć pod uwagę sytuację zobowiązanego do alimentów.
Przeczytaj również:
Krąg osób zobowiązanych do alimentacji
Zgodnie z przepisami dotyczącymi egzekucji świadczeń alimentacyjnych, jeżeli dłużnik odbywa karę pozbawienia wolności, wierzyciel może złożyć tytuł wykonawczy. Mowa o wyroku zasądzającym alimenty wraz z nadaną mu klauzulą wykonalności, bezpośrednio dyrektorowi zakładu karnego, który obowiązany jest wypłacać wierzycielowi należności za pracę dłużnika lub jego pieniądze znajdujące się w depozycie zakładu karnego. Egzekucją może również zająć się komornik. Egzekucja alimentów może okazać się nieskuteczna. Wówczas osoba uprawniona może zgłosić się do funduszu alimentacyjnego o wypłatę należnego jej świadczenia.
Przeczytaj również:
Czy uchylanie się od alimentów jest przestępstwem?
W przypadku niemożności wyegzekwowania alimentów na dziecko rodzic może ubiegać się o przyznanie świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego. Fundusz ten ma na celu pomoc osobom, które nie otrzymują zasądzonych na dzieci alimentów, pomimo prowadzonej egzekucji komorniczej wobec rodzica zalęgającego z alimentami. Pamiętać jednak należy, iż świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do ukończenia przez nią 18. roku życia. Jeśli jednak osoba uprawniona uczy się w szkole lub szkole wyższej, wówczas świadczenie może fundusz wypłacać do ukończenia przez nią 25. roku życia. Natomiast w przypadku osoby posiadającej orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności świadczenie może być przekazywane bezterminowo.
Przyjmowaniem wniosków o świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego zajmują się urzędy gmin. Aby otrzymać świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego, musi mieć miejsce bezskuteczna egzekucja zasądzonych alimentów. Kolejny warunek to nieprzekraczanie ustalonego kryterium dochodu. Rodzic w imieniu dziecka składa wniosek o świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego do gminy. Wniosek jest szczegółowo określony. Można go znaleźć na stronach internetowych ministerstwa pracy i polityki społecznej, jak również w gminach. Do wniosku należy dołączyć wymagane dokumenty. Świadczenie z Funduszu Alimentacyjnego przysługuje w wysokości odpowiadającej wysokości zasądzonych alimentów. Nie mogą być jednak wyższe niż 500 zł. Oznacza to, że jeżeli zasądzone alimenty wynoszą 400 zł, to świadczenie również będzie w tej wysokości. Gdy alimenty wynoszą 700 zł, świadczenie z funduszu będzie wypłacane w wysokości 500 zł.
Przeczytaj również:
Obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami
Ponadto świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 725 zł. Wysokość wypłacanych alimentów odpowiada natomiast wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże w kwocie nie wyższej niż 500 zł. Dłużnik alimentacyjny jest obowiązany do zwrotu właściwemu organowi należności w wysokości świadczeń wypłaconych z funduszu alimentacyjnego osobie uprawnionej. Musi to nastąpić łącznie z odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Odsetki są naliczane od pierwszego dnia następującego po dniu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego, do dnia spłaty. W praktyce wygląda to więc tak, że najpierw do dłużnika wysyła się decyzję o przyznaniu osobie uprawnionej świadczenia z funduszu i wysokości zadłużenia. Następnie wysyła się decyzję o zobowiązaniu do zwrotu kwoty, którą w trakcie tego okresu wypłacono. Fundusz egzekwuje z kolei zwrot wypłaconych świadczeń od dłużnika.
Z przepisów kodeksu karnego wykonawczego wynika, że administracja zakładu karnego powinna w miarę możliwości zapewnić pracę skazanym. W szczególności tym, na których spoczywa obowiązek alimentacyjny. Nie można więc wstawić znaku równości pomiędzy osadzeniem a brakiem możliwości zarobkowania.
Przeczytaj również:
Czy każdy skazany może być zatrudniony?
Co do zasady, można też żądać umorzenia egzekucji zaległych świadczeń. Orany sądownicze mają możliwość ograniczenia lub umorzenia nałożonego na dłużnika obowiązku alimentacyjnego. Będzie tak w przypadku, gdy sytuacja materialna osadzonego niezaprzeczalnie wykazuje brak szans na zdobycie odpowiednich środków pieniężnych. Organ prowadzący daną sprawę alimentacyjną ma niezbywalny obowiązek zgromadzenia i wszechstronnego zbadania materiału dowodowego w sprawie zarówno finansowej, jak i osobistej sytuacji życiowej dłużnika.
Decyzja w sprawie umorzenia należności alimentacyjnych jest podejmowana indywidualnie dla każdego przypadku. Umorzenie długu osoby niewywiązującej się ze swego obowiązku alimentacyjnego następuje na drodze decyzji administracyjnej. Sąd ma prawo oddalić wniosek o umorzenie długu. Jeśli uzna, że nie ma podstaw do anulowania zaległości alimentacyjnych lub że szkodliwość społeczna tego czynu była duża.
Jest jeszcze inne kryterium, jakie może zdecydować o umorzeniu lub dalszym podtrzymaniu obowiązku alimentacyjnego dłużnika, który przebywa za kratkami. Znaczenie ma, czy popełnił on swe przestępstwo umyślnie, czy też nieumyślnie. W zależności od odpowiedzi na to pytanie sąd może wydać swój wyrok o uchyleniu lub podtrzymaniu alimentów.