Czas pracy kierowcy – limity, przerwy i odpoczynek oraz kary za nieprzestrzeganie
Każdy wie, że zmęczenie ma ogromny wpływ na sposób naszego funkcjonowania. Skrajne wyczerpanie odbija się na sposobie naszego myślenia. Pogarsza się przez nie nasza dyspozycja fizyczna i psychiczna, a jakość pracy pozostawia wiele do życzenia. Do stanowisk mających wpływ nie tylko na bezpieczeństwo wykonującego pracę, ale i bezpieczeństwo publiczne z pewnością zaliczają się te związane z transportem. Właśnie z tego powodu kierowców obowiązują specjalne zasady dotyczące czasu pracy, których nieprzestrzeganie może wiązać się z surowymi karami.
Prawo polskie dotyczące czasu pracy kierowców
Czas pracy kierowców regulowany jest zarówno przez przepisy prawa krajowego, jak i prawa wspólnotowego.
Najważniejszym aktem prawnym obowiązującym w Polsce, który dotyczy omawianej materii jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 879). Wdraża ona do prawa polskiego dyrektywę nr 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r. w sprawie organizacji czasu pracy osób wykonujących czynności w trasie w zakresie transportu drogowego.
Reguluje także zasady stosowania norm dotyczących okresów prowadzenia pojazdów, obowiązkowych przerw w prowadzeniu i gwarantowanych okresów odpoczynku określonych w rozporządzeniu (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85.
Prawo międzynarodowe
Wśród ponadnarodowych aktów prawnych należy wymienić:
- wspomniane rozporządzenie (WE) nr 561/2006;
- wspomnianą Dyrektywa 2002/15/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 2002 r.;
- rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i rady (WE) nr 1073/20009 z dnia 21 października 2009 r. w sprawie wspólnych zasad dostępu do międzynarodowego rynku usług autokarowych i autobusowych i zmieniające rozporządzenie (WE) nr 561/2006 (rozporządzenie stosuje się od 4 grudnia 2011 z wyjątkiem art. 29 dotyczącego zmian rozporządzenia 561/2006, który obowiązuje od 4 czerwca 2010);
- dyrektywę 2006/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie minimalnych warunków wykonywania rozporządzeń Rady (EWG) nr 3820/85 i nr 3821/85 dotyczących przepisów socjalnych odnoszących się do działalności w transporcie drogowym oraz uchylająca dyrektywę Rady 88/599/EWG;
- umowę europejską dotycząca pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe sporządzoną w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. i ratyfikowaną przez Polskę w 1999 r. (AETR).
Jakich kierowców dotyczą omawiane regulacje?
Kiedy mówi się o limitach czasu pracy kierowców, to pierwszym skojarzeniem większości osób są ograniczenia w transporcie ciężarowym. Jednak omawiana problematyka nie dotyczy jedynie tego. Ograniczenia czasowe związane z pracą kierowców obowiązują też np. kierowców autobusów i autokarów.
Warto przytoczyć też definicję kierowcy pochodzącą z przepisów regulujących czas pracy. Jest ona zawarta w art. 4 lit. c rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Zgodnie z nią za kierowcę uważa się osobę, która prowadzi pojazd nawet przez krótki okres, lub która jest przewożona w pojeździe w celu podjęcia w ramach swoich obowiązków jego prowadzenia w razie potrzeby.
Przepisy ustawy o czasie pracy kierowców stosuje się zarówno do kierowców pozostających w stosunku pracy, czyli wykonujących swoje zadania na podstawie umowy o pracę, jak i wobec przedsiębiorców osobiście wykonujących:
- przewozy drogowe, do których ma zastosowanie rozporządzenie (WE) nr 561/2006 , albo AETR;
- przewozy regularne, których trasa nie przekracza 50 km.
Przepisy te stosuje się również w przypadku czasu pracy osób niezatrudnionych przez przedsiębiorcę, lecz osobiście wykonujących na jego rzecz powyżej wskazanych przewozów.
W zakresie nieuregulowanym ustawą stosuje się przepisy Kodeksu pracy, w tym przepisy dotyczące systemu i rozkładu czasu pracy, przepisy dotyczące pracy w godzinach nadliczbowych, pracy w porze nocnej oraz pracy w niedziele i święta.
Przeczytaj również: Systemy czasu pracy
Co wlicza się w czas pracy kierowcy?
Bardzo istotną kwestią w omawianym temacie jest też określenie czynności, których wykonywanie wlicza się w czas pracy kierowcy. Wbrew temu co mogą sądzić osoby nieobeznane w temacie, nie jest to jedynie czas kierowania pojazdem. Jest to czas liczony od rozpoczęcia do zakończenia czynności związanych z wykonywaniem przewozu drogowego. Do takich czynności zalicza się:
- czynności związane ze spedycją;
- codzienną obsługę pojazdu i przyczep;
- załadowywanie i rozładowywanie (nie musi być wykonywane osobiście przez kierowcę, wystarczy że wykonuje on nadzór nad tymi czynnościami)
- wykonywanie obowiązków związanych z formalnościami;
- zabezpieczanie towarów;
- inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego;
- pomoc oraz nadzór nad osobami wsiadającymi i wysiadającymi, czy nawet
- czynności pozwalające na utrzymanie pojazdu w czystości.
Do czasu pracy kierowcy wlicza się także czas, w którym pozostaje on w gotowości na swoim stanowisku pracy. Taką sytuacją jest przede wszystkim oczekiwanie kierowcy na załadunek lub wyładunek, których czas trwania nie jest możliwy do przewidzenia podczas planowania trasy. Oczywiście korzystanie z 15-minutowej przerwy, która należy się każdemu pracownikowi po 6 godzinach pracy, także wlicza się do czasu pracy kierowcy.
Nie wlicza się w to natomiast czas dyżuru, jeśli kierowca nie wykonywał pracy w tym okresie. Tak samo jest w przypadku nieusprawiedliwionych postojów w czasie prowadzenia pojazdu, dobowego nieprzerwanego odpoczynku, a także przerw pracy ustanowionych w równoważnym systemie czasu pracy.
Przeczytaj również: Czas pracy i pojęcia z nim związane
Stanowisko pracy kierowcy
Za stanowisko pracy kierowcy uznaje się:
- siedzibę pracodawcy, u którego kierowca jest zatrudniony lub na rzecz którego kierowca wykonuje swoje obowiązki;
- inne miejsca prowadzenia działalności przez pracodawcę, w szczególności filie, przedstawicielstwa i oddziały;
- pojazd prowadzony przez kierowcę;
- każde miejsce, w którym kierowca dokonuje czynności związanych z wykonywanymi przewozami drogowymi.
Przeczytaj również: Miejsce pracy
Dobowy czas pracy kierowcy
Doba pracownicza w przypadku kierowców jest rozumiana jako okres 24 godzin, który zaczyna się wraz z chwilą rozpoczęcia pracy przez kierowców.
Co do zasady dzienny czas kierowania pojazdem nie może przekraczać 9 godzin. Istotnym odstępstwem od wspomnianej zasady jest fakt, iż kierowca dwa razy w tygodniu ma prawo zdecydować się na przedłużenie swojego czasu pracy do 10 godzin.
W określonych sytuacjach, których wymaga realizacja dostawy ładunku także pracodawca może zaplanować swojemu kierowcy dłuższy czas pracy. Także w maksymalnym wymiarze 10 godzin.
Dobowy odpoczynek i przerwy w ciągu dnia pracy kierowcy
Czas dobowego odpoczynku jest przeznaczony wyłącznie dla kierowcy. W tym czasie nie musi on pozostawać w gotowości do świadczenia usług. W ciągu doby kierowcy przysługuje 11 godzin odpoczynku. Kierowca może podzielić sobie ten czas na dwa bloki, których długość to co najmniej 3 i 9 godzin.
Istnieje możliwość skorzystania ze skróconego wypoczynku wynoszącego 9 godzin. Możliwość ta jest jednak w pewien sposób ograniczona. Na taki skrócony wypoczynek można zdecydować się jedynie 3 razy w okresie dwóch tygodni.
Poza dobowym odpoczynkiem kierowcy przysługują także przerwy w pracy. Prawo jest bardzo restrykcyjne w tej kwestii. Zgodnie z obowiązującymi przepisami kierowca na każde 4,5 godziny pracy powinien przeznaczyć minimum 45 minut na odpoczynek. Podobnie jak w przypadku odpoczynku, kierowca może podzielić czas swojej przerwy na dwa bloki – 15- i 30-minutowy. Kierowca, który zdecyduje się na podzielenie przerwy musi pamiętać o tym, że nie może w sposób dowolny ustalać ich kolejności. Najpierw powinien zrobić sobie krótszą – 15-minutową przerwę, a dopiero po niej 30-minutową.
To nie koniec. Zgodnie z przepisami wymagana jest także przerwa kierowcy po 6 godzinach jego pracy. Jeśli kierowca nie wykorzystał przerwy po 4,5 godzinach pracy, to przysługuje mu przerwa także po pierwszych 6 godzinach pracy.
Przeczytaj również: Przerwa w pracy
Tygodniowy czas pracy kierowcy oraz odpoczynek
Sposób liczenia tygodnia pracy kierowcy określony jest w rozporządzeniu (WE) nr 561/2006. Zgodnie z przepisem zawartym w art. 4 pkt. i), za tydzień pracy uznaje się okres od godziny 00:00 w poniedziałek do godz. 24:00 w niedzielę.
W jednym tygodniu kierowca nie może pracować więcej niż 56 godzin, czyli średnio 8 godzin na dzień. Należy przy tym wziąć pod uwagę obowiązki związane z odpoczynkiem kierowcy.
Zwykły czas odpoczynku tygodniowego trwa co najmniej 45 godzin i przysługuje kierowcy po każdych 6 cyklach pracy. Istnieje również wariant skróconego odpoczynku. Trwa on nie mniej niż 24 godziny. Niektórzy kierowcy rozpoczynają odpoczynek tygodniowy od odpoczynku dobowego. Robią tak – na przykład – przedłużając swoje 11 godzin odpoczynku dobowego o kolejne 13 godzin. Spełniają w ten sposób obowiązek odpoczynku tygodniowego.
Co, kiedy kierowca pracuje kilka tygodni z rzędu?
W przypadku dwóch następujących po sobie tygodni maksymalny czas pracy wynosi 90 godzin, co przy równym rozkładzie daje po 45 godzin na tydzień. Jeżeli w pierwszym tygodniu kierowca przepracuje maksymalny dopuszczalny czas – 56 godzin, to w drugim będzie mógł pracować jedynie 34 godziny. Ponadto regulacje dotyczące maksymalnego czasu pracy w dwóch następujących po sobie tygodniach nie zmieniają się w przypadku większej ilości następujących po sobie tygodni pracy. Każdy „dwutygodniowy odcinek” musi zawierać w sobie maksymalnie 90 godzin pracy.
Na każde dwa tygodnie aktywności kierowcy przypadają co najmniej dwa pełne odpoczynki tygodniowe, lub jeden regularny i jeden skrócony.
Czas pracy w przypadku podwójnej obsady
Często spotykaną praktyką jest wykonywanie transportu przez dwóch kierowców, którzy wymieniają się podczas trasy. Nazywa się to „podwójną obsadą”. Takie rozwiązanie oczywiście wpływa na możliwość długości jazdy. Czas pracy liczony jest w takim przypadku zarówno dla kierowcy, jak i „załogi”. Zmiana robocza dwóch kierowców trwa maksymalnie 30 godzin. Podczas niej każdy kierowca może prowadzić pojazd przez 9 godzin przy minimum 9 godzinach odpoczynku. Dwa razy w tygodniu każdy kierowca może przedłużyć swój czas jazdy do 10 godzin.
Jak uniknąć kar za nieprzestrzeganie norm dotyczących czasu pracy kierowcy?
Inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego mają prawo do nakładania kar za naruszenie przepisów obowiązujących w zakresie transportu drogowego. Mogą nakładać je poprzez decyzje administracyjne oraz mandaty karne.
Na szczęście prawo przewiduje sytuacje, które zwalniają kierowców od niektórych ograniczeń dotyczących czasu pracy. Temu zagadnieniu poświęcony został art. 12 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006. Powołując się na odpowiednie przepisy, można uniknąć grzywny. Zgodnie z treścią wspomnianego artykułu kierowca może odstąpić od przepisów w zakresie niezbędnym dla zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu lub ładunku. Po takim działaniu kierowca powinien je uzasadnić najpóźniej po przybyciu do miejsca pozwalającego na postój. W tym celu wskazuje powody swojego odstępstwa odręcznie na wykresówce urządzenia rejestrującego lub na wydruku z urządzenia rejestrującego, albo na planie pracy.
Czyli istnieją sytuacje, w których kierowca może świadomie zaniechać przestrzegania przepisów dotyczących czasu jego pracy. W praktyce zdarzają się one dość często, ponieważ awarie pojazdów, niemożliwe do przewidzenia zdarzenia na drodze czy zajęte miejsca postojowe są codziennością.
Oczywiście wskazanie powyższego rozwiązania nie ma na celu nakłaniania do używania usprawiedliwień w nieuzasadnionych sytuacjach. Po prostu istnieją sytuacje, w których odstępstwa są konieczne i nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia i życia. W tych sytuacjach przewoźnicy powinni uniknąć kary. W innych nie powinno się korzystać z możliwości, jakie daje art. 12 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006.
Obowiązki pracodawcy związane z czasem pracy kierowców
Na pracodawcy spoczywa obowiązek informowania kierowcy o stosowanych przepisach, a także ewidencjonowania czasu pracy kierowców.
Co jest ewidencją kierowcy wykonującego przewozy pojazdem powyżej 3,5 tony DMC? Odpowiedź można znaleźć w art. 25 ustawy o czasie pracy kierowców. Ewidencję można prowadzić poprzez magazynowanie:
- zapisów na wykresach;
- wydruków z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;
- plików pobranych z karty kierowcy i tachografu cyfrowego;
- innych dokumentów potwierdzających czas pracy i rodzaj wykonywanej czynności;
- rejestrów opracowanych na podstawie dokumentów, o których mowa wcześniej.
Ewidencję czasu pracy pracodawca powinien przechowywać przez okres 3 lat po zakończeniu okresu objętego ewidencją. Zobowiązany jest udostępnić ją kierowcy na jego wniosek.
Podsumowanie – podczas planowania podróży pamiętaj o ograniczeniach
Planowanie podróży kierowcy jest zajęciem czasochłonnym, wymagającym umiejętności analitycznego myślenia oraz przewidywania potencjalnych zagrożeń. Wyznaczanie czasu, w jakim kierowca ma wykonywać swoje obowiązki, jest niezwykle istotną częścią tej pracy. Nie można jej zaniedbać, bowiem możliwe konsekwencje wykraczają daleko poza niezadowolenie klienta spowodowane nieterminową dostawą. Należą do nich między innymi odpowiedzialność odszkodowawcza, kary administracyjne czy stwarzanie realnego zagrożenia dla życia i zdrowia.
