Jakie konsekwencje wiążą się z posiadaniem narkotyków?
Posiadanie narkotyków stanowi przestępstwo uregulowane na gruncie ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Jakie konsekwencje takich działań przewiduje ustawa?
Posiadanie środków odurzających i psychotropowych
Zgodnie z art. 62 ust.1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (dalej jako „upn”), kto wbrew przepisom ustawy posiada środki odurzające lub substancje psychotropowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. „Posiadanie” należy rozumieć jako faktyczne, choćby krótkotrwałe, władztwo nad rzeczą. Legalna definicja „posiadania” zawarta jest w art. 336 ustawy Kodeks cywilny. Stwierdza się w nim, że posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jako użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Można przyjąć, że każde władanie środkiem odurzającym lub substancją psychotropową jest posiadaniem w rozumieniu przepisu art. 62 upn (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., sygn. I KZP 24/10).
Posiadanie środków odurzających i substancji psychotropowych jest dozwolone jedynie w ściśle określonych przez ustawę przypadkach, przez wskazane w niej podmioty i po spełnieniu ustawowych wymogów (np. w celach medycznych, przemysłowych lub prowadzenia badań).
Znaczne ilości – czyli ile?
Jeżeli sprawca posiada znaczne ilości środków odurzających lub substancji psychotropowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10 (art. 62 ust. 2 upn). Nie ma jednak ujednoliconej definicji „znacznych ilości”. Sąd Apelacyjny w Warszawie w swym wyroku z 18 kwietnia 2000 r. (syng. II AKa 22/00) wskazał, że kryterium decydującym o tym, czy ilość środków odurzających jest «znaczna», «nieznaczna» czy «zwykła» są: ich masa wagowa (gramy, kilogramy, tony, ilość porcji), rodzaj środka odurzającego (podział na narkotyki tzw. twarde i miękkie) i cel przeznaczenia (w celach handlowych, na potrzeby własne). Z samej wykładni językowej wyprowadzić można wniosek, iż «znaczność» oznacza ilość ponadprzeciętną, wyjątkową wobec typowej, pokaźną (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 czerwca 2005 r., sygn. II AKa 166/05). Kryterium ilościowe pojęcia «znaczna ilość» powinno być zawsze ocenione przez pryzmat liczby porcji, które mogą być przygotowane do bezpośredniego użycia.
Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lipca 2011 r. (sygn. IV KK 127/11) stwierdził, że znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób. Innymi słowy, dla penalizacji posiadania środka odurzającego lub substancji psychotropowej znaczenie ma ilość narkotyku pozwalająca na choćby jednorazowe użycie w dawce przyjętej za typową dla danego środka czy substancji. Dla określenia tejże karalności nie ma natomiast znaczenia cel posiadania środka oraz okres dysponowania nim.
Przeczytaj również:
Posiadanie 20 g marihuany – od czego zależy kara?
Zażycie narkotyku a jego posiadanie
Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii nie przewiduje (ani wprost, ani poprzez przepisy zakazujące posiadania środków odurzających) karalności samego zażywania narkotyków przez sprawcę. Intencją ustawodawcy było karanie samego posiadania środków odurzających i psychotropowych. Takie posiadanie jednak powinno nosić cechy pewnej trwałości od momentu wejścia przez sprawcę w posiadanie środka odurzającego do momentu ujawnienia tego faktu przez organy ścigania. Nie jest przecież możliwe użycie środka odurzającego bez wcześniejszego wejścia w jego „posiadanie”. Jednak poza obszarem penalizacji nadal pozostaje proces zażywania środka odurzającego lub substancji psychotropowej. W przypadku użycia w całości środka odurzającego karanie takiej osoby za wcześniejsze jego posiadanie stanowiłoby obejście zakazu karania zachowania, które z istoty swej nie jest typizowane jako czyn zabroniony. Takie karanie byłoby wyrazem złamania podstawowych reguł procesu karnego. W szczególności odnosi się to do zasady nullum crimen sine lege (wyrok Sądu Najwyższego z 15 stycznia 2010 r., sygn. V KK 363/09).
Jednak z postanowienia Sądu Najwyższego z 28 października 2009 r. (sygn. I KZP 22/09) wynika, że na podstawie art. 62 upn (…) karalny jest każdy wypadek posiadania środka odurzającego lub substancji psychotropowej «wbrew przepisom ustawy», a więc w celu dalszej sprzedaży lub udzielenia ich innej osobie, jak i w celu samodzielnego zażycia – czy to za jakiś czas, czy niezwłocznie, jeżeli sprawca posiada środek odurzający lub substancję psychotropową w ilości pozwalającej na co najmniej jednorazowe użycie, w dawce dla nich charakterystycznej, zdolnej wywołać u człowieka inny niż medyczny skutek. Podobnie orzekł Sąd Najwyższy w uchwale z 27 stycznia 2011 r. (sygn. I KZP 24/10), w której wskazał, że posiadaniem środka odurzającego lub substancji psychotropowej w rozumieniu art. 62 upn (…) jest każde władanie takim środkiem lub substancją, a więc także związane z jego użyciem lub zamiarem użycia.
Przeczytaj również:
Obywatel, który kierował samochodem pod wpływem narkotyku, został skazany także za jego wcześniejsze „posiadanie”
Przypadki mniejszej wagi
W art. 62 ust. 3 upn został określony typ uprzywilejowany, czyli tzw. przypadek mniejszej wagi. Zgodnie z tym przepisem w przypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Wprawdzie ustawodawca nie wyjaśnił, jak należy rozumieć termin „wypadek mniejszej wagi”. W postanowieniu z 25 września 2002 r. (sygn. II KKN 79/00) Sąd Najwyższy przyjął jednak, że przy rozstrzyganiu, czy zachodzi tzw. wypadek mniejszej wagi, ilość posiadanego środka odurzającego jest tylko jednym z elementów, który winien być brany pod uwagę i niewielka ilość środka bynajmniej nie musi, niejako «automatycznie», prowadzić do uprzywilejowanej subsumcji. O uznaniu konkretnego czynu zabronionego za wypadek mniejszej wagi decyduje całościowa ocena jego społecznej szkodliwości.
Trzeba też pamiętać, że nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma (art. 1 § 2 kk). Aby zatem uznać jakiś konkretny czyn za przestępstwo (np. posiadanie narkotyków wbrew przepisom ustawy), jego społeczna szkodliwość musi być większa niż znikoma. Ponadto przepis art. 115 § 2 kk nakazuje, aby przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu brać pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Obligatoryjny przepadek substancji
Oprócz kar przewidzianych za popełnienie przestępstwa z art. 62 upn w stosunku do sprawcy orzekany jest (obligatoryjnie) środek karny w postaci przepadku środka odurzającego lub substancji psychotropowej, nawet wówczas, gdy nie był jego własnością (art. 70 ust. 2 upn). Ponadto sąd może orzec (fakultatywnie) środek karny w postaci nawiązki na cele zapobiegania i zwalczania narkomanii w wysokości do 50 000zł (art. 70 ust. 4 upn), przy czym środka tego nie orzeka się wobec sprawcy występku z art. 62 ust. 1 upn, jeśli jest on osobą uzależnioną (art. 70 ust. 5 upn).
Niekiedy możliwe umorzenie postępowania
Art. 62a upn zezwala na umorzenie postępowania również przed wszczęciem śledztwa lub dochodzenia w następujących okolicznościach:
- przedmiotem czynu jest ilość nieznaczna środków odurzających lub substancji psychotropowych;
- środki te lub substancje przeznaczone są na własny użytek sprawcy;
- orzeczenie wobec sprawcy kary byłoby niecelowe ze względu na okoliczności popełnienia czynu, a także stopień jego społecznej szkodliwości.
Dla podjęcia decyzji o umorzeniu konieczne jest łączne spełnienie wszystkich wymienionych przesłanek. Przy ocenie, czy ujawniona ilość narkotyku jest nieznaczna, należy brać pod uwagę nie tylko jego wagę, lecz także przesłanki wymienione w art. 115 § 2 kk. Na pewno istotnym czynnikiem będzie dotychczasowa karalność sądowa sprawcy, opinia środowiskowa czy miejsce ujawnienia narkotyków (przykładowo ujawnienie narkotyków w szkole czy na imprezie masowej powinno stanowić istotną przeszkodę w umorzeniu). Niewątpliwie stopień społecznej szkodliwości takiego czynu musi być większy niż znikomy.
Przeczytaj również:
Dopalacze jak narkotyki – do 12 lat więzienia