Kiedy możliwe jest zawieszenie postępowania cywilnego?

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje kilka sytuacji, w których możliwe jest zawieszenie postępowania cywilnego. Wyróżnia się zawieszenie obligatoryjne i fakultatywne. 

Zawieszenie postępowania cywilnego z mocy prawa

Zgodnie z art. 173 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm., dalej również jako „k.p.c.”) postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa w razie zaprzestania czynności przez sąd wskutek siły wyższej. W tym przypadku do zawieszenia postępowania dochodzi z mocy prawa. Zatem do osiągnięcia pożądanego efektu nie jest wymagane wydanie przez sąd żadnego postanowienia. Z kolei ustanie siły wyższej nie prowadzi do podjęcia postępowania z mocy prawa. Sąd wydaje w tym przedmiocie postanowienie. W doktrynie i orzecznictwie siła wyższa rozumiana jest jako zdarzenie zewnętrzne. Siła wyższa ma charakter nadzwyczajny i niezależny od woli człowieka. Jej skutkom nie można zapobiec, pomimo podjęcia po temu starań. 

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 13 grudnia 2007 r. (sygn. III CZP 100/07), zdarzenia wykazujące wymienione właściwości ujmuje się w trzy grupy: 

• klęski żywiołowe (vis naturalis),
• akty władzy (vis imperii) i
• działania zbrojne (vis armata).

Do pierwszej grupy zalicza się np. powódź, uderzenie pioruna, burzę o ogromnej sile, huragan, obfite opady śniegu lub nieprzeniknioną mgłę. Drugą grupę tworzą m.in. akty normatywne zakazujące wwozu określonych towarów, decyzje administracyjne o zniszczeniu ładunku ze względów sanitarnych. Mogą to być również orzeczenia sądu o konfiskacie ładunku czy błędny sygnał policjanta kierującego ruchem drogowym. Niebudzącymi wątpliwości przykładami zdarzeń należących do trzeciej grupy są działania sił zbrojnych wrogiego państwa, rozruchy, rebelie, wojny domowe, akty piractwa lub napaść zbrojnej bandy.

Przeczytaj również: Klauzula siły wyższej a wykonanie umowy

Zawieszenie postępowania cywilnego z urzędu

Zgodnie z art. 174 § 1 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu:

• w razie śmierci strony lub jej przedstawiciela ustawowego, utraty przez nich zdolności procesowej i sądowej lub utraty przez przedstawiciela ustawowego charakteru takiego przedstawiciela;
• jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie, chyba że ustanowiono kuratora na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego;
• jeżeli strona lub jej przedstawiciel ustawowy znajduje się w miejscowości pozbawionej wskutek nadzwyczajnych wydarzeń komunikacji z siedzibą sądu;
• jeśli postępowanie dotyczy masy upadłości, masy układowej lub masy sanacyjnej i ogłoszono upadłość lub wszczęto wtórne postępowanie upadłościowe albo ustanowiono zarządcę w postępowaniu restrukturyzacyjnym;
• jeżeli ustanowiono zarządcę przymusowego w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości lub zarządcę tymczasowego w postępowaniu o otwarcie postępowania sanacyjnego, a postępowanie dotyczy majątku objętego zabezpieczeniem;
• jeżeli zarządca sukcesyjny przestał pełnić tę funkcję albo zarząd sukcesyjny wygasł, w przypadku gdy postępowanie toczyło się z udziałem zarządcy sukcesyjnego.

Wszystkie powyższe przypadki przesądzają o obligatoryjnym zawieszeniu postępowania cywilnego. Jeśli po zaistnieniu przesłanek obligatoryjnego zawieszenia postępowania wydane zostaną jakiejkolwiek orzeczenia (z wyłączeniem tych, które miały miejsce po zamknięciu rozprawy), podlegają one uchyleniu z urzędu w formie postanowienia.

Zawieszenie ze względu na śmierć pełnomocnika

W razie śmierci pełnomocnika procesowego postępowanie może toczyć się dalej dopiero po wezwaniu strony niestawającej (art. 175 k.p.c.). Przepis ten nie rozstrzyga zatem, czy śmierć pełnomocnika strony skutkuje zawieszeniem postępowania, czy też nie. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 listopada 1999 r. (sygn. I CZ 105/99) oraz w wyroku z 3 kwietnia 2000 r. (sygn. I CKN 572/98) śmierć pełnomocnika nie stanowi przyczyny zawieszenia postępowania. Z tego względu, jeśli w toku sprawy strona nie powiadomiła sądu o zmianie miejsca swojego zamieszkania, nie może wobec niej dojść do sytuacji, w której kierowana do niej po śmierci pełnomocnika korespondencja zostanie pozostawiona w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia (odmiennie – jeśli nowy adres strony jest sądowi znany).

Zawieszenie na wniosek spadkobiercy lub Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

Zgodnie z art. 176 § 1 k.p.c. sąd zawiesi postępowanie na wniosek spadkobiercy, jeżeli powód dochodzi przeciwko niemu wykonania obowiązku, należącego do długów spadkowych, a spadkobierca nie złożył jeszcze oświadczenia o przyjęciu spadku i termin do złożenia takiego oświadczenia jeszcze nie upłynął.

Sąd zawiesi także na wniosek Bankowego Funduszu Gwarancyjnego postępowanie, w którym podmiot w restrukturyzacji systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji jest stroną (art. 176 § 2 k.p.c.).

Zawieszenie postępowania w sprawie, której stroną jest podmiot w restrukturyzacji, tj. podmiot, wobec którego właściwy organ przymusowej restrukturyzacji wydał decyzję o wszczęciu przymusowej restrukturyzacji, następuje na wniosek Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

Zawieszenie fakultatywne

Zgodnie z art. 177 § 1 sąd może zawiesić postępowanie z urzędu:

• jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego;
• jeżeli osoba trzecia wystąpiła przeciwko obu stronom z interwencją główną;
• jeśli rozstrzygnięcie sprawy zależy od uprzedniej decyzji organu administracji publicznej;
• jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym albo Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
• jeżeli ujawni się czyn, którego ustalenie w drodze karnej lub dyscyplinarnej mogłoby wywrzeć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej;
• w razie niestawiennictwa obu stron na rozprawie, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy powód nie żądał rozpoznania sprawy w jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy;
• jeżeli na skutek braku lub wskazania złego adresu powoda albo niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie adresu pozwanego lub danych pozwalających sądowi na ustalenie numerów, o których mowa w art. 208¹, lub niewykonania przez powoda innych zarządzeń nie można nadać sprawie dalszego biegu.

W praktyce sądowej wobec zaistnienia wskazanych przypadków strony najczęściej wnioskują o wydanie postanowienia w przedmiocie zawieszenia postępowania. Sąd orzeka jednak z urzędu.

Przeczytaj również: Zawieszenie postępowania na czas trwania sprawy przed Trybunałem Sprawiedliwości

Zawieszenie na zgodny wniosek stron

Zgodnie z art. 178 k.p.c. sąd może również zawiesić postępowanie na zgodny wniosek stron. Dopuszczalne w praktyce jest złożenie wniosku o zawieszenie postępowania cywilnego przez jedną ze stron i przyłączenie się do niego przez drugą stronę lub pozostałych uczestników. Sąd nie jest związany wnioskiem i może kontynuować postępowanie. O ile jednakże wniosek uwzględni, konieczne jest poparcie go przez wszystkie podmioty występujące w sprawie. Celem przepisu jest, jak się wydaje, umożliwienie stronom dojścia do porozumienia poza sporem sądowym.