Fundacja rodzinna: budowanie dziedzictwa na przyszłość – zgłęb temat w naszych artykułach!

Przejdź do artykułu

Zabójstwo w prawie karnym – cechy i klasyfikacja

Spis treści
rozwiń spis treści

Umyślne pozbawienie życia innego człowieka stanowi najpoważniejsze przestępstwo. Godzi ono w największą istniejącą wartość. Ze strony humanistycznej nie ma innego dobra, które mogłoby być wyższe lub chociażby równe poczuciu świadomości istnienia w świecie. Oprócz tego życie niesie za sobą wartość społeczną przez wgląd na swoją użyteczność. Żyjąc, człowiek przynależy do społeczeństwa, staje się jego kapitałem i gwarantem rozwoju. Tworzenie wspólnoty gwarantuje ponadto poczucie bezpieczeństwa i możliwość zaspokojenia potrzeb socjalnych. Na całym świecie stworzono kodyfikacje karne charakteryzujące przestępstwo zabójstwa i jego konsekwencje.


Zabójstwo jest zawsze zabójstwem, bez względu na motywy i okoliczności. Przeto ci, którzy zabijają lub przygotowują zabójstwo to przestępcy i zbrodniarze, bez względu na to, kim są. Królami, książętami, marszałkami czy sędziami. Nikt z tych, którzy obmyślają i zadają przemoc nie ma prawa uważać się za lepszego od zwykłego zbrodniarza. Bo wszelka przemoc z natury swej nieuchronnie wiedzie do zbrodni.

Andrzej Sapkowski – Krew Elfów


Czym jest czyn zabroniony?

By w pełni zrozumieć istotę zabójstwa, musimy zapoznać się z pojęciem przestępstwa. W polskim kodeksie karnym nie ma określonej wprost definicji, która jasno wskazałaby nam, czym jest owo zagadnienie. Wielu ekspertów próbowało – przy wykorzystaniu przepisów ustawy karnej – stworzyć taką definicję.

Zgodnie z art. 1 § 1 (ustawa Kodeks karny, dalej jako: KK) odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zaś art. 115 § 1 tej samej ustawy wskazuje, że czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.

Już z pierwszego artykułu możemy wywnioskować, że przestępstwem może być jedynie czyn zabroniony pod groźbą kary. Co to znaczy? Odpowiedzialność za swoje działanie lub zaniechanie działania poniesie jedynie ta osoba, która dopuściła się czynu jasno wskazanego w ustawie karnej. Z tego też powodu zabójstwo zostało sklasyfikowane nie tylko w prawie naturalnym, ale również w prawie stanowionym.

Czym jest czyn zawiniony?

Winę za czyn zabroniony może jedynie ponieść osoba, która osiągnęła wiek 17 lat. W wyjątkowych przypadkach odpowiedzialność spadnie również na nieletnich, którzy mają ukończone 15 lat. Tak wynika z treści art. 10 § 1 KK, gdzie ustawodawca podkreśla że na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

Nie mogą ponieść winy osoby, które w jakiś sposób mają zaburzone poczucie postrzegania świata. Mowa tu m.in. o osobach niepoczytalnych lub posiadających ograniczoną poczytalność. W przypadku gdy człowiek dopuszcza się czynu zabronionego, przy jednoczesnym ograniczeniu lub całkowitym braku wspomnianej poczytalności, sąd decyduje o braku popełnienia przestępstwa lub o zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary. Warto zauważyć, że nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. (art. 1 § 3 KK)

Zabójstwo - wina

Stan niepoczytalności nie może być usprawiedliwiony wprowadzeniem się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, w sytuacji kiedy sam zainteresowany wiedział o konsekwencjach lub mógł je przewidzieć. Z tego względu dorosły człowiek w pełni władz umysłowych nie może usprawiedliwiać swojego zachowania upojeniem alkoholowym lub odurzeniem środkami chemicznymi, ponieważ zażywając wskazany produkt, powinien mieć świadomość jego działania. Istotna jest umiejętność kierowania swoją wolą.

Na taki stan rzeczy wskazuje art. 31 KK, który jasno wskazuje, że nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. (…) Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. (…) Przepisów (…) nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.

Czym jest społeczna szkodliwość czynu?

Każdy czyn popełniony przez człowieka ma charakter ocenny. W przypadku popełnienia czynu zabronionego sąd często bada jego rodzaj i charakter, by zdecydować o jego stopniu społecznej szkodliwości. Jeśli jakieś zachowanie nie przyniosło negatywnego skutku w stopniu większym niż znikomy, to nie możemy mówić o popełnieniu przestępstwa. Samo pojęcie znikomości i jego interpretacja należy do sądu.


Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

art. 115 § 2 KK


Czym jest przestępstwo?

Przestępstwem jest więc czyn zabroniony pod groźbą kary, który w polskim ustawodawstwie przejawia się w postaci występku lub zbrodni. Ponadto musi zostać popełniony w czasie, kiedy akt prawny określający konsekwencje za działanie lub zaniechanie działania ma moc obowiązującą. Z dalszej części interpretacji artykułów możemy wywnioskować, że przestępstwem jest czyn bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Czym jest przestępstwo powszechne?

Jest to czyn zabroniony, który może popełnić każdy człowiek posiadający zdolność do odpowiedzialności karnej. Popełnić go może każda osoba poczytalna lub o ograniczonej poczytalności, która ukończyła odpowiedni wiek.

W kodeksie karnym przestępstwa powszechne najczęściej zaczynają się od zaimka – kto, np: Kto zabija człowieka…

Czym jest przestępstwo indywidualne?

Przestępstwem indywidualnym jest czyn karalny, który może popełnić jedynie osoba posiadająca określone cechy. W kodeksie karnym każdy z podmiotów mogących ponieść konsekwencje z danego artykułu określany jest rzeczownikiem.


Matka, która zabija dziecko w okresie porodu…


Zdarzają się również opisy, które mimo użycia zaimka – kto, pozwalają za identyfikację indywidualną, np. Kto w związku z pełnieniem funkcji publicznych przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą…

zabójstwo, Zabójstwo w prawie karnym – cechy i klasyfikacja

Przestępstwa indywidualne dzielimy na właściwe i niewłaściwe. W pierwszym przypadku cecha indywidualna przesądza o powstaniu przestępstwa. Przykładem są tutaj funkcjonariusze publiczni, którzy mogą być karani za przestępstwa związane bezpośrednio z ich działaniem. Gdyby nie pełnili swojej funkcji, nie odpowiadaliby karnie,

Przestępstwa indywidualne niewłaściwe mają to do siebie, że może je popełnić każdy człowiek. Jednakże w zależności kto tego dokona, taka będzie ocena czynu. Przykładowo – zabójstwa noworodka może dokonać każdy, jednakże matka działająca pod wpływem emocji przy porodzie będzie sądzona łagodniej.

Czym jest przestępstwo zabójstwa?

Zgodnie z powyższą charakterystyką przestępstwa możemy stwierdzić, że zabójstwo z pewnością jest przestępstwem i kwalifikuje się pod osąd kodeksu karnego. Zgodnie z art. 148 KK, kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Zabójstwo - miejsce zbrodni

By jednak w pełni ocenić czyn zabójstwa, należy powyższy artykuł przepuścić przez pryzmat innych przepisów. Mowa tu między innymi o wyjaśnieniu instytucji umyślności i nieumyślności. Ponadto konieczne będzie zbadanie wieku sprawcy, jak również skutek działania – usiłowanie udolne lub nieudolne.

Przeczytaj również:
Morderstwo a zabójstwo – czym się różnią?

Czy zabójstwo może być nieumyślne?

Nie ma prawnych możliwości, by pojęcie zabójstwa mogło pojawić się w parze z instytucją nieumyślności. Zabójstwo można popełnić jedynie w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. W pierwszym przypadku przestępca działa z myślą pozbawienia innej osoby życia. W drugim zaś godzi się na śmierć osoby przy popełnianiu innego czynu (np. śmiertelne zranienie osoby, która broniła pierwotnej ofiary sprawcy).

Pojęcie nieumyślności może jednak towarzyszyć śmierci innej osoby. Nie jest to jednak zabójstwo a nieumyślne spowodowanie śmierci.


Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

art. 155 KK


Człowiek odpowiada za zabójstwo w momencie, kiedy jego czyn był istotną przyczyną zaistniałego skutku śmiertelnego u drugiej osoby. Sprawca musi zatem powziąć zamiar pozbawienia życia innego człowieka. W celu wykrycia powiązania pomiędzy śmiercią a zamiarem jej spowodowania należy poddać analizie całokształt okoliczności przedmiotowych i podmiotowych towarzyszących przy danym zajściu.

Zabójstwo nieumyślne (wypadek)

Przykładem może być klasyczne zabójstwo. Istnienie zamiaru może przejawiać się poprzez kilkukrotne ugodzenie ostrym narzędziem ofiary we wrażliwe części ciała. Warto jednak zauważyć, że jednorazowy cios, który później okazał się śmiertelny, nie stanowi podstawy o stwierdzeniu zamiaru zabójstwa. Może się przecież zdarzyć wypadek lub zachowanie człowieka będzie spowodowane obroną konieczną, czego rezultatem stanie się jego zranienie.

Najważniejsze w ocenie czynu jest zbadanie takich czynników, jak:

  • motywacja i pobudki sprawcy;
  • stosunki pomiędzy sprawcą i ofiarą;
  • tryb życia sprawcy.

Istotne są również przesłanki wskazujące, że sprawca chciał śmiertelnie zranić ofiarę a jego proces psychiczny w tamtym momencie obejmował skutek w postaci jej śmierci.

W jakim wieku można odpowiadać za przestępstwo zabójstwa?

Polskie prawo karne określa, że podmiotem przestępstwa może być jedynie osoba fizyczna, która ukończyła 17 rok życia. W pewnych okolicznościach do odpowiedzialności może zostać pociągnięta również osoba mająca ukończone 15 lat. Jest to tzw. nieletni przestępca.

Zabójstwo (dziecko z bronią)

Zgodnie z art 10 § 2 KK nieletni (…) może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Warto również wiedzieć, że 17-latek również może liczyć na pewną taryfę ulgową. Sąd zamiast kary może zastosować środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze, które są przewidziane dla osób nieletnich. Ważne jest, by stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste przemawiały za obraniem takiej ścieżki resocjalizacyjnej.

Przeczytaj również:
Małoletni, nieletni, młodociany – czy to ta sama osoba?

Czym jest usiłowanie zabójstwa?

Zgodnie z art. 13 § 1 KK za usiłowania odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje. Usiłowanie zabójstwa jest jedną z form stadialnych przestępstwa. Przejawia się zamiarem popełnienia czynu zabronionego i zachowaniem zmierzającym bezpośrednio do jego dokonania. W literaturze prawniczej możemy znaleźć kilka rodzajów usiłowania.

  • ukończone – sprawca zrobił wszystko co zamierzał, jednakże cel nie został zrealizowany (np. sprawca widząc ofiarę, wyciągnął pistolet i oddał strzał, ale nie trafił);
  • nieukończone – sprawca nie zrobił wszystkiego co zamierzał w celu dokonania zabójstwa (np. podczas szarży z ostrym narzędziem sprawca został skutecznie spacyfikowany przez innego świadka zdarzenia);
  • kwalifikowane – sprawca chcąc dokonać zabójstwa popełnił inny czyn zabroniony (np. strzelając do swojej ofiary sprawca zranił zasłaniającą ją osobę);
  • udolne – sprawca osiągnął cel;
  • nieudolne – sprawca nie miał możliwości doprowadzić do dokonania zabójstwa, jednakże nie był tego świadomy (np. sprawca oddaje strzał z pistoletu w stronę ofiary zamiarem zabójstwa nie zdając sobie sprawy, że broń naładowana jest ślepakami)

Usiłowanie zabójstwa

W sytuacji usiłowania nieudolnego można wyróżnić kilka przypadków.

  • bezwzględnie nieudolne – sprawca nie ma możliwości dokonania zabójstwa w każdym wypadku (np. posiadanie wadliwej trucizny bez świadomości jej bezwartościowości);
  • względnie nieudolne – sprawca ma możliwość dokonania zabójstwa, ale nie w tej konkretnej sytuacji, w której podjął działanie (np. zaatakowanie ofiary w miejscu publicznym może skutkować szybkim obezwładnieniem, w przypadku wyboru innego miejsca działanie mogłoby przynieść zamierzony skutek);

Usiłowanie zabójstwa jest karalne w takim samym stopniu co zabójstwo. Sąd ma możliwość (nie obowiązek), by karę nadzwyczajnie złagodzić, o czym mówi art. 14 KK, w którego treści można wyczytać, że sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. (…) może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Typ kwalifikowany – zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem.

Zabójstwo człowieka jest czynem okrutnym i zasługuje na potępienie. Typ kwalifikowany uśmiercenia drugiej osoby zachodzi w momencie, gdy wspomniane okrucieństwo przyjmuje szczególny charakter. Przez wzgląd na różnorodność sytuacji, motywów, sprawców, ich pobudek, a także ofiar znamię kwalifikowane jest poddawane nieostrej ocenie. Z tego względu kodeks karny podaje jedynie najważniejsze kryteria, które muszą zostać spełnione, by przestępstwo zabójstwa było postrzegane jako typ kwalifikowany. Pierwszym z nich jest zabójstwo popełnione ze szczególnym okrucieństwem.


Kto zabija człowieka (…) ze szczególnym okrucieństwem (…) podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

art. 148 § 2 pkt. 1 KK


Wspomniane szczególne okrucieństwo występuje wtedy, gdy sprawca decyduje się na taki sposób uśmiercenia swojej ofiary, który łączy się ze zbędnymi cierpieniami. W tym wypadku nie chodzi jedynie o cierpienia fizyczne, ale również o te psychiczne. Tak więc zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem może wystąpić zarówno podczas torturowania, jak również w trakcie gróźb w kierunku najbliższych ofiary.

Są również czyny, które kumulują zarówno cierpienia fizyczne, jak i psychiczne, czego przykładem jest zabójstwo po zgwałceniu.

Przeczytaj również:
Zgwałcenie w prawie karnym

Typ kwalifikowany – zabójstwo w związku z porwaniem, zgwałceniem albo rozbojem

W dalszej części opisywanego artykułu wspomniane jest, że takiej samej karze podlega sprawca, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem. W tym wypadku musi wystąpić związek pomiędzy wymienionym czynem przestępnym a zabójstwem.

Przykładem mogą być:

  • porwanie kasjerki z banku tuż po zabiciu ochroniarza i ucieczce z pieniędzmi;
  • zabójstwo męża, tuż po tym jak zgwałcono jego żonę.

Typ kwalifikowany – motywacja zasługująca na szczególne potępienie

Artykuł 148 kodeksu karnego określa również typ kwalifikowany w stosunku do sprawcy działającego pod wpływem motywacji zasługującej na szczególne potępienie. Jest to działanie, które w oczach społeczeństwa uchodzi za wyjątkowo naganne, wywołujące słuszne oburzenie.

Typ kwalifikowany zabójstwa

Takim przykładem może być pozbawienie życia człowieka w celu zabrania jego portfela. Tutaj należy jednak wziąć pod uwagę, że zabójstwo z chęci zdobycia pieniędzy celem zaspokojenia głodu nie musi stać się typem kwalifikowanym. W przypadku kradzieży pieniędzy, które później zostaną przeznaczone na używki i zabawę – z pewnością spotkamy się z motywacją zasługującą na szczególne potępienie.

Typ kwalifikowany – zabójstwo z użyciem materiałów wybuchowych

Typem kwalifikowanym jest również zabójstwo z użyciem materiałów wybuchowych. Chodzi m.in. o zamachy bombowe, w których może ucierpieć znaczna liczba osób. Wysoka kwalifikacja karna ma za zadanie zwalczanie przestępczości zorganizowanej. Jest to bowiem jedno z największych niebezpieczeństw społecznych.

Typ kwalifikowany – zabójstwo wielu osób jednocześnie

Takiej samej karze podegra również sprawca, który jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego.

Zabójstwo z użyciem materiałów wybuchowych

Warto zauważyć, że nie można kwalifikować sprawcy do popełnienia czynu zabójstwa wielu osób przy uśmierceniu ciężarnej kobiety. Jednakże zabicie jej podczas porodu realizuje wszelkie znamiona art. 148 § 3 KK.

Typ uprzywilejowany – zabójstwo w afekcie

W kodeksie karnym znajdziemy również trzy uprzywilejowane typy zabójstwa. Tak nazywamy sytuację, w których sprawca pozbawia życia inną osobę w usprawiedliwionych okolicznościach. Nie jest to instytucja równoznaczna obronie koniecznej. Usprawiedliwione okoliczności to stany, w których czyn zabójstwa nadal jest potępiany, jednakże sędziowie łagodniej traktują sprawcę przez wzgląd na jego właściwości i sytuację, w której dopuścił się przestępstwa.

Zabójstwo w afekcie

Pierwszym typem uprzywilejowanym jest przestępstwo zabójstwa w afekcie. Innymi słowy: jest to pozbawienie życia innego człowieka pod wpływem silnego wzburzenia, które można usprawiedliwić okolicznościami. Ten rodzaj zamachu na czyjeś życia charakteryzuje się emocjonalnością. Nie można więc popełnić go, poprzedzając swoje działanie przygotowaniem. Zazwyczaj zachowanie to występuje nagle i tak samo szybko gaśnie w człowieku, jeżeli zdoła się powstrzymać. Idealnym przykładem zabójstwa w afekcie jest zabicie pary kochanków podczas nakrycia ich na zdradzie przez osobę zdradzaną. Decyzja musi jednak wystąpić nagle, np. złapanie ciężkiego przedmiotu i szarża kierowana gniewem.


Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

art. 148 § 4 KK


Ważne! Nie jest zabójstwem w afekcie nakrycie żony/męża na zdradzie i planowanie jej/jego unicestwienia w dogodnej chwili.

Typ uprzywilejowany – zabójstwo noworodka

Do typu uprzywilejowanego należy również sytuacja, kiedy matka zabija własne dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu. W tym wypadku może ono wystąpić zarówno poprzez działanie (np. uduszenie dziecka),  jak i zaniechanie działania (np. nieudzielenie pierwszej pomocy). By w pełni zrozumieć znaczenie instytucji, należy rozwinąć dwa podstawowe pojęcie. Pierwszym z nich jest okres porodu, którego czas trwania nie jest jednoznacznie określony. Należy jednak pamiętać, że jest to okres dłuższy niż sam fakt porodu i najczęściej trwa do momentu wydalenia łożyska.

Zabójstwo noworodka

Drugim zagadnieniem jest określenie: pod wpływem przebiegu porodu. Zdaniem Pani Konarskiej-Wrzosek nawet prawidłowo przebiegający poród powoduje zmianę natężenia procesów emocjonalnych. Z tego powodu najważniejsze jest zbadanie matki pod wpływem jej subiektywnych doznań, a nie obiektywnym przebiegu porodu.


Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

art. 149 KK


Nie ma znaczenia fakt, czy dziecko miało szansę przeżycia, czy też nie. Liczy się to, czy matka chciała je uśmiercić. Jeżeli tak, to dlaczego. Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę, że okoliczność, czy dziecko urodziło się zdolne do życia, nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii winy (…) decyduje tu bowiem zamiar, jakim kierowały się oskarżone (…) czy godziły się na śmierć dziecka przez zaniechanie udzielenia mu pomocy (IV KR 119/75). Należy zwrócić uwagę, że nie jest to rodzaj przestępstwa powszechnego. Typ uprzywilejowany może dotknąć jedynie matkę, która zabija własne dziecko.

Typ uprzywilejowany – zabicie na żądanie lub z litości

Do znamion tego przestępstwa należy żądanie śmierci. Objawia się ona poprzez zgodę ofiary, co stanowi zasadniczą różnicę w porównaniu do wszystkich innych rodzajów zabójstwa. Proszenie o śmierć jest formą wyrażenia swojej woli. Cechuje ją kategoryczność, pretensjonalność, jednostronność i przede wszystkim dobrowolność.

zabójstwo, Zabójstwo w prawie karnym – cechy i klasyfikacja

Jest to rodzaj przestępstwa powszechnego. Może je popełnić każdy, nie tylko lekarz lub pielęgniarka. Zabójstwo eutanatyczne może być popełnione jedynie umyślnie i jedynie w zamiarze bezpośrednim.

Ten rodzaj uśmiercenia człowieka związany jest z wyrażeniem współczucia cierpiącej osobie, która pragnie śmierci.


Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. (…) W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

art. 150 KK


Szukasz pracy w branży prawniczej?
Sprawdź na Law.Career