Zbrodnia, występek, wykroczenie – czym się różnią?

Zbrodnia, występek i wykroczenie z całą pewnością mają charakter słów kluczy. Często można przeczytać lub usłyszeć, że ktoś został skazany za przestępstwo. Ktoś inny popełnił natomiast wykroczenie. Kwestię przestępstwa reguluje ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. W przeciwieństwie do przestępstwa wykroczenie uregulowane jest w innym akcie prawnym – ustawie z dnia 20 maja 1971 Kodeks wykroczeń. Co więcej, zbrodnia jest zawsze umyślna. Występek popełniony umyślnie albo nieumyślnie.

Podział przestępstw

Kodeks karny (dalej jako „kk”) dzieli przestępstwa na dwie grupy: zbrodnie i występki. Zgodnie bowiem z art. 7 § 1 kk, przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem. Podstawą tego podziału jest społeczna szkodliwość, a w konsekwencji – ustawowe zagrożenie karą. Przy ocenie, do której grupy przestępstwo należy, nie bierze się zatem pod uwagę wysokości kary faktycznie wymierzonej sprawcy. Zaliczenie danego czynu do zbrodni lub występków nie ulega zmianie na skutek modyfikacji wysokości kary, np. w wyniku jej nadzwyczajnego obostrzenia lub złagodzenia.

Przeczytaj również:
Jeden czyn, dwie ustawy – czyli przestępstwo a wykroczenie

Zbrodnia

Dla określenia, czy dane przestępstwo stanowi zbrodnię, istotna jest dolna granica ustawowego zagrożenia. Zgodnie z art. 7 § 2 kk, zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (25 lat pozbawienia wolności, kara dożywotniego pozbawienia wolności, np. zamach na życie Prezydenta, zabójstwo i morderstwo, rozbój z użyciem broni palnej).

Przeczytaj również:
Morderstwo a zabójstwo – czym się różnią?

Występek

Występek natomiast ustawodawca określił poprzez wskazanie górnej granicy ustawowego zagrożenia, która ma przekraczać odpowiednio (w zależności od rodzaju kary) 30 stawek dziennych grzywny lub w przypadku czynów stypizowanych poza Kodeksem karnym zagrożonych karą grzywny określoną kwotowo – 5000 zł, miesiąc ograniczenia lub pozbawienia wolności (art. 7 § 3 kk). W literaturze dominuje też pogląd, że jeśli zagrożenie karą w dolnej granicy nie pozwala na przyjęcie, iż czyn jest zbrodnią, w górnej granicy zaś – iż jest wykroczeniem – należy uznać go za występek. Występkiem jest również czyn zagrożony karą aresztu wojskowego. Wynosi ona najkrócej miesiąc, a najdłużej 2 lata (art. 322 § 2 kk).

Kwalifikacja przestępstw – zbrodnia i występek

Przy kwalifikacji przestępstw nie mają znaczenia granice nadzwyczajne zagrożenia, czyli kara, którą można za dany czyn wymierzyć z zastosowaniem instytucji nadzwyczajnego obostrzenia kary. Nie ma znaczenia również kara wymierzona przez sąd. O zakwalifikowaniu danego czynu jako zbrodni lub występku decyduje bowiem ustawodawca, a nie sąd (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 listopada 2012 r., sygn. II AKa 367/12).

Podział na zbrodnie i występki ma znaczenie nie tylko karnomaterialne, ale również procesowe. Na gruncie prawa karnego materialnego podział ten ma znaczenie dla stosowania niektórych instytucji prawa karnego (np. nadzwyczajne złagodzenie kary, recydywa specjalna, przedawnienie karalności). Niekiedy ma wpływ również na kwalifikację prawną czynu (typ podstawowy i kwalifikowany nawoływania i pochwalania przestępstwa – art. 255 § 1 i 2 kk). Z kolei na gruncie prawa procesowego wpływa na właściwość rzeczową sądu (art. 25 ustawy Kodeks postępowania karnego, dalej jako „kpk”), zarzut popełnienia zbrodni uzasadnia obronę obligatoryjną przed sądem okręgowym (art. 80 kpk) czy formę postępowania przygotowawczego (śledztwo w sprawach o zbrodnie – art. 309 kpk).

Wykroczenie

Wykroczenia nie są przestępstwami. Zgodnie z art. 1 ustawy Kodeks wykroczeń, odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu (od 5 do 30 dni), ograniczenia wolności (miesiąc), grzywny do 5 000 złotych lub nagany.

Występek a wykroczenie

Sposób, w jaki należy zakwalifikować czyn zabroniony określony w odrębnej ustawie, zagrożony tylko karą grzywny, bez określenia jej granicy i jednoczesnego wskazania, że czyn ten ścigany jest na podstawie Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, nie jest do końca jasny. W orzecznictwie podkreśla się, że w takiej sytuacji mamy do czynienia z występkiem (wyroki Sądu Najwyższego z 18 maja 2009 r., sygn. III KK 29/09 i III KK 25/09). Z kolei w przypadku gdy czyn zabroniony, określony w odrębnej ustawie, zagrożony jest karą grzywny w wymiarze przekraczającym 5000 złotych, ale jednocześnie ustawa ta stanowi, że ścigany jest według przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, ma on status wykroczenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 24 lutego 2006 r., sygn. I KZP 52/05).