Czym jest odstąpienie od umowy? – Encyklopedia Prawa
Odstąpienie od umowy jest sposobem zakończenia stosunku prawnego łączącego strony na podstawie zawartej między nimi umowy. Jest to rozwiązanie umowy przed końcem jej obowiązywania. Odbywa się ono na podstawie oświadczenia jednej ze stron. Nie ma więc konieczności uzyskania zgody drugiej strony umowy. Nie ma też znaczenia, czy druga strona miałaby czy też nie miałaby zamiaru takiej zgody udzielić.
Tym między innymi prawo do odstąpienia od umowy różni się od zgodnego rozwiązania umowy przez obie strony. Celem odstąpienia jest doprowadzenie do sytuacji faktycznej i prawnej sprzed zawarcia umowy. Tym z kolei odstąpienie od umowy różni się od jej wypowiedzenia, które też skutkuje rozwiązaniem umowy. Strony zachowują jednak to, co świadczyły sobie w trakcie trwania umowy.
Istnieje jeszcze inna różnica dotycząca prawa odstąpienia od umowy. Musi ono zawsze wynikać z jakiejś wiążącej strony podstawy prawnej, bądź to ustawowej, bądź też wynikającej z postanowień umowy, którą strony zawarły. Reguła ta jest odzwierciedleniem zasady, zgodnie z którą umów należy dotrzymywać. Rozwiązanie umowy wolą tylko jednej ze stron należeć musi zatem do sytuacji wyjątkowych.
Podstawy umowne
Prawo odstąpienia od umowy regulują przede wszystkim przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 395 i art. 396 ustawy – Kodeks cywilny strony mogą zastrzec, że każdej lub tylko jednej z nich przysługiwać będzie prawo do odstąpienia od umowy w terminie określonym w umowie. Prawo do odstąpienia od umowy zostaje wykonane przez złożenie odpowiedniego oświadczenia stronie przeciwnej. W takim wypadku umowa uważana jest za niezawartą. Strony zwracają sobie wszystkie świadczenia. Za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy w trakcie trwania umowy należne jest odpowiednie wynagrodzenie.
Niewyznaczenie w umowie terminu do skorzystania z prawa odstąpienia skutkować będzie nieważnością prawa odstąpienia od umowy. Strony mogą zastrzec, że oświadczenie o odstąpieniu od umowy będzie między nimi skuteczne tylko i wyłącznie za zapłatą określonej sumy pieniężnej. W takim przypadku, dla skuteczności oświadczenia, musi ono zostać złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.
Prawo do odstąpienia może również wynikać z przepisu ustanawiającego tego rodzaju sankcję w sytuacji niewywiązywania się z obowiązków umownych przez drugą stronę umowy (art. 492 – 494 ustawy – Kodeks cywilny). Jeżeli strony przewidziały w umowie, że jedna z nich będzie mogła od niej odstąpić w przypadku niewykonania obowiązku umownego w określonym terminie, strona uprawniona nie musi w takim wypadku wyznaczać dodatkowego terminu na wykonanie tego obowiązku.
Może niezwłocznie odstąpić od umowy, powodując jej rozwiązanie. Takie samo prawo służy stronie, dla której spóźnione wykonanie obowiązku umownego przez drugą stronę nie miałoby znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.
Podstawy ustawowe – kodeks cywilny
Zwłoka jednej ze stron w wykonaniu obowiązku umownego powoduje, że druga strona umowy może wyznaczyć jej dodatkowy termin do wykonania tego obowiązku. Innymi słowy: może wystosować do niej wezwanie do wykonania umowy. W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie ona uprawniona do odstąpienia od umowy. Ma to miejsce, nawet jeśli strony nie ustaliły w umowie żadnej podstawy do odstąpienia od umowy. Strona może również żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Może się tak stać bez wyznaczenia terminu dodatkowego, jak też po jego bezskutecznym upływie.
W przypadku świadczenia podzielnego, gdy jedna ze stron dopuszcza się zwłoki co do części świadczenia, druga strona ma wybór. Może odstąpić od całej umowy. Może równie dobrze odstąpić tylko co do części niespełnionej. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia. Zależy to od właściwości zobowiązania albo od zamierzonego celu umowy, wiadomego stronie będącej w zwłoce.
Jeżeli strona obowiązana do spełnienia świadczenia oświadczy, że świadczenia tego nie spełni, druga strona może odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego, także przed nadejściem oznaczonego terminu spełnienia świadczenia.
Świadczenie niemożliwe
Od umowy można odstąpić również w momencie, kiedy świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia, wskutek okoliczności, za które druga strona ponosi odpowiedzialność. Niemożność wykonania zobowiązania może być wynikiem względów obiektywnych (nikt nie jest w stanie wykonać zobowiązania). Powodem mogą być także względy subiektywne (są wynikiem właściwości osobistych strony). W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić. Może to uczynić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.
Odstąpienie od umowy wzajemnej
Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy. Druga strona natomiast obowiązana jest to przyjąć. Strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła. Na zasadach ogólnych może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Zwrot świadczenia na rzecz konsumenta powinien nastąpić niezwłocznie.
Podstawy ustawowe – ustawa o prawach konsumenta
Inne przyczyny odstąpienia od umowy przewiduje ustawa o prawach konsumenta z dnia 30 maja 2014 r. Od umów pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, zawartych na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, konsument może odstąpić. Jest to prawo przysługujące mu wprost z ustawy. Strony nie mogą go wyłączyć lub ograniczyć postanowieniami umowy. Jest ono zagwarantowane w Ustawie o prawach konsumenta (art. 27-38 ustawy – Kodeks cywilny). Do ustawy dołączony jest wzór oświadczenia konsumenta o odstąpieniu od umowy. Wspomniany wzór nie ma jednak charakteru obligatoryjnego. Konsument może zatem z niego skorzystać bądź zredagować oświadczenie samodzielnie.
Każdy konsument dokonujący zakupów na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa ma prawo odstąpienia od umowy zawartej w ten sposób umowy. Może to uczynić bez podania przyczyny, w ciągu 14 dni. Przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania konsumenta o prawie do odstąpienia od umowy najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową. W przeciwnym wypadku termin na złożenie oświadczenia o odstąpieniu wynosi 12 miesięcy od dnia upływu pierwotnego terminu 14 dni. Jeżeli w czasie tych 12 miesięcy przedsiębiorca z opóźnieniem, ale jednak wywiąże się z obowiązku udzielenia konsumentowi informacji o prawie do odstąpienia od umowy, termin na odstąpienie od umowy upływa po 14 dniach od dnia otrzymania informacji przez konsumenta.
Termin 14 dni, w przypadku np. umów sprzedaży, liczony jest od dnia otrzymania przez konsumenta zakupionego towaru. Uznaje się go za zachowany, jeżeli przed jego upływem dojdzie do wysłania oświadczenia przez konsumenta. Konsument ma obowiązek zwrócić towar przedsiębiorcy w ciągu 14 dni od dnia odstąpienia od umowy.
Odstąpienie od umowy powinno zostać dokonane w formie pisemnej. W razie potrzeby można wtedy wykazać, że złożone oświadczenie miało na celu odstąpienie od umowy oraz że zostało złożone w przewidzianym w ustawie terminie.
Umowy konsumenckie, definicje
Umowa zawarta na odległość to umowa zawarta z konsumentem w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość. Nie ma tu jednoczesnej fizycznej obecności stron. Wykorzystuje się tylko jeden lub większą liczbę środków porozumiewania się na odległość (art. 2 pkt 1 – ustawa o prawach konsumenta). Przykładem będą zakupy telefoniczne w sklepach internetowych.
Umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa to umowa z konsumentem zawarta:
- przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy;
- w wyniku przyjęcia oferty złożonej przez konsumenta w okolicznościach określonych powyżej;
- w lokalu przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy lub za pomocą środków porozumiewania się na odległość bezpośrednio po tym, jak nawiązano indywidualny i osobisty kontakt z konsumentem w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy, przy jednoczesnej fizycznej obecności stron;
- podczas wycieczki zorganizowanej przez przedsiębiorcę, której celem lub skutkiem jest promocja oraz zawieranie umów z konsumentami (art. 2 pkt 2 – ustawa o prawach konsumenta).
Przykładem będzie sprzedaż obwoźna.
Szczególne podstawy do odstąpienia od umowy (umowy nazwane)
Prawo do odstąpienia od konkretnej umowy może wynikać również z przepisów kodeksu cywilnego dotyczących poszczególnych umów nazwanych. Przykładem może być art. 635 ustawy – Kodeks cywilny dotyczący umowy o dzieło, art. 552 ustawy – Kodeks cywilny dotyczący umowy sprzedaży.